Sagar inaurkina
Inaurkina. Inaurkingintzan buru-begi hasia dago aberats jendea, abeldun jendea, abeltzaina. Buru-begi eta buru-belarriak erne egin beharreko lana da inaurkinarena. Etxeratu nahi den zaborra da inaurkina. Izan ere, zaborra, gaur egun sortzen duguna ez bezala, begi-bistatik ziztuan itzalarazi nahi dugun zakar hori ez bezala, zaborra urrea da. Mendian sortzen den landareen hondakina da zaborraren fundamentua.
Inaurkin ezagunena garo arrunta da (Pteridium aquilinum), izen ugari duena: ira, iratze, iraztor, inixtor eta abar. Garoa edo ira garoilean edo irailean moztu, jaso eta etxeratzen da, karrera, mandio, ganbara-zabal edo metan jasotzeko. Buruila ere bada iraila eta udara burutu da; garoak ere bere sasoia osatutzat jo eta gorri-gorri jartzen da. Agorra ere bada iraila eta garoari agortzen zaio urte honetako kemena. Ez alferrik “autono” ere esaten zaio irailari, “automne” ere esaten zaion udazkena bete-betean ekartzen duelako.
Ihintza lodiak, gau freskoak, eta egun motzak garoa etxeratu behar dela diote. Garoa azpigai urte guztian beharko da, abereak ukuiluan edo kortan ditugun artean behintzat bai. Ez garoaren tamainan, baina inaurkin edo azpigai ugari erabiltzen da: arta-zuztarra (Zea mays), belar zakarra, belar ondu zaharra edo bustia, lastoa, orbela, zerrautsa, txirbila eta abar.
Beste inaurkin bat ere bada: fruitu arboladietan aleak arbolatik erori eta lurrean pilatzen direnean inaurkina esaten zaio. Orain, adibidez, sagar inaurkina (Malus domestica) ikusten ari gara bazterretan, aurten bai-urtea baita, sagardo sagarren eta berandu-sagarren biurteko zikloan alea erruz ematea dagokion urtea, alegia. Bada sagarretik, eta sagarrondopean sagar inaurkina.
Sagar inaurkinak izango du sagar angel, sagar zeken, sagar harjo, sagar eri, sagar txoro eta sagar usteletik. Nahasketa xelebre hori ez da, inola ere, egokia pitar edo sagardo ona egiteko. Asko jota, zizar kaxkarren bat egingo du bateren batek baina ez niri ekarri sudamintzen ingurura.
Ez dut uste asmo egokia denik sagar inaurkina abereen azpietan jartzea. Abere guztiak gu bezalaxe, fruituzale amorratuak dira, urte sasoi jakin batzuetan soilik izaten da fruituak jateko aukera, bakoitza bere garaian, baina beti ona gustagarria da fruitua, berdexeago edo zekenxeago edo gorbezituxeago egonagatik ere. Mokoka edo koskaka azkar asko jango dute. Horregatik azpietan sagar lurrin hori ez dut uste ona denik. Oso, oso ona da, baina, sagar inaurkina luar pila edo simaurra ondo luartzeko, ondo ontzeko, ondo hartzitu eta luar on baino hobea egiteko. Nahastu simaurrari edo luarrari tamainan, ito gabe; sagar aleak jota edo zatituta, sagar usain ezagun hori, etileno gasa, askatuko dute eta hartzidura suspertuko; egokiena inaurkin lehor pixka bat gehitzea litzateke: lastoa, zerrautsa, txirbila, orbela; etxeko luarra bada simaur pixka bat erantsi bizkorgarri; eta asun ura (Urtica dioica) edo eta zolda-belar (Symphytum spp.) urarekin busti.
Sagarrondoa ongarritzeko gaia izango duzu. Gero ere jateko, gordetzeko, muztioa, pitarra edo sagardoa egiteko nahiko sagar izan dezazun eta tartean baita sagar inaurkina ere.
Udazken sasoia iritsi zaigu eta ohikoak diren irudiak etorri zaizkigu; hostaje gorrixkak, erortzen ari diren hosto bakan malenkoniatsuak, haizeak astindutako orbela.
Zuhaitzen hostoak erortzen ari dira, eguzkiak ez du hainbeste berotzen baina azken izpiak aprobetxatuz, bazkalostean mendi bueltatxoa ematera irten gara. Mendiaren soinuetan barneratuta, bat- batean tronpetak diruditen “kru-kru-kru” hotsak entzuten dira. Begirada... [+]
Baigorriko pentzeetan jateko sagarrak ekoizten ditu Elena Aguerre laborariak. Lekorneko Garroa etxaldean barazkigintza ekologikoan luze aritua zen, baina 2022-2023ko neguan Baigorrira lekualdatu eta proiektu berria jarri zuen abian: “Pentze bat xerkatu eta hektarea eta... [+]
Suaren presentzia naturan milioika urtetan izan da (gizakion agerpena baino askoz lehenagotik). Horregatik, ohikoa da landare askok suaren aurrean adaptazio ugari edukitzea. Gure inguruan arruntak diren arteek eta ametzek, adibidez. Baita txilar askok eta otea bezalako sastraka... [+]
Altri multinazionalak Europako zelulosa lantegi handienetakoa eraiki nahi du Galizian, Palas del Rei herrian, lyocell deituriko zuntz "jasangarria" ekoizteko. Eukaliptoak, ura, moda-industria indartsua eta oligarkia politiko diruzalea. Dena du alde horretarako. Dena?... [+]
Silurikoan sortu omen ziren, kontuak atera! Duela 400 milioi urte edo gehiago. Beraz, planetako lurretan azaldu ziren lehenetako animaliez ari gara, ez da txantxetarako kontua. Eta oraindik txantxa gutxiago, garai hartako espezie batzuek luzeran bi metro ere bazituztela jakinda... [+]
Garuna dirudi, bai, intxaur alearen mamiak. Garun bikoitza. Alearen edo garauaren barrukoari “intxaur-mami”, “intxaur-ister” eta “intxaurki” esaten zaio.
Uztailaren erdialdean aurkeztu zuten 2027tik aurrera Europako Nekazaritza Politika Bateratua (NPB) izango dena, eta proposamena izugarria da: NPBaren egitura desegitea eta azken urteotan lortutako aurrerapen urriak suntsitzea.
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturako 250 sagastietan hasiak dira jada sagar biltzen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagozkien iazko datuekin alderatuta, uzta handiagoa izango da aurten. Orotara sei-zazpi milioi kilo biltzea aurreikusten dute, datu zehatza urte bukaerarako izango... [+]
Sarraskiak ez du etenik Palestinan, eta lurraldeko txoko guztietara hedatzen ari da. Uztailaren 31n, Hebrongo (Zisjordania) Hazien Bankuaren Ugalketarako Unitateari eraso zion Israelek; bulldozer eta makineria pisutsuarekin bertako instalakuntza eta azpiegiturak suntsitu zituen... [+]
Udazkeneko zenbakia aste honetan jasoko dute ARGIAko kideek, edo berariaz Bizi Baratzeako kide egin direnek.
Abuztuaren amaieran azaltzen da, baina iraila du gogokoen. Udazkena hemen dela berritzen digu urtero. Udazkenari kolore bidea erakusten dio. Guri, ahoko zeruak jasota duen lurrinen bilduma erraldoiaren miaketa azkarra egin eta urteroko uztaldi nagusiaren dasta bitxienetakoa... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]