Agur intxaurrondo, agur!
Agur intxaurrondo, agur! Bat-batean atera zitzaidan urriaren 21eko Landaberri irratsaioko kontsultategian. Azken urteetako erretolika bihurtu zaigu intxaurrondoari (Juglans regia) buruzko zalantza. Hasieran ia itsasertzeko bere bizilekuetatik soilik zetorren kezka, baina urte gutxiren buruan ederki barruratu da. Ez da Euskal Herriko lurralde lehorrenetara iritsi, eta ez da iritsiko, noski, baina hori ezin dut hain garbi esan.
Gure lurralde hezeetan intxaurrondoak ez du etorkizunik. Kitto. Bereak egin du. Lehen ere sekula ez da izan nonahi oparo hazi eta bizitzen zen arbola. Ale ederrak ezagutzen dira, Gardeko plazan Gardalar erreka ondoan bizi dena, adibidez; bere 1,3 metroko gerriarekin, 17 m garai eta 30 x 25 metro koadroko hedadura, 1991n, Monumentu Natural izendatu zuten. Tamaina fisikoa ez baina ondare izendatzeko moduko tamainakoa da beste Errekalde batekoa: Zizurkilgo izen horretako baserrikoa zen Pedro Mari Otaño, eta hango atariko intxaurrondoari jarri zizkion bertso ederrak Argentinan atarian zuen onbuarekin alderatuz. Onbua (Phytolacca dioica) lurralde haietako zuhaitz garrantzitsua da eta bere izenak guaranieraz “itzal” esan nahi du. Itzalaren bi zentzuak ederki osatzen dituzte bi arbolok, baina hemen intxaurrondoak luze gabe galduko ditu, bera desagertuko da-eta. Desagertu desargertu agian ez, baina lehen gaztainondoa (Castanea sativa) edo zumarra (Ulmus minor) eta orain insignis pinu beltzari (Pinus radiata) gertatu bezala, han-hemenka ale bakan batzuk besterik ez dira biziko laster. Otañorena bezala etxe aldamenean daudenek aukera gehiago izango dituzte: “Intxaurrondoak etxeko errietak entzun behar ditu”, dio esaerak. Ez errietek biziberritzen dutelako, gehienetan, lehen ukuilua bertan izaten zenez, etxepeko orubea ongi ongarritua delako eta, batez ere, lehorra delako. Intxaurrondoa hezetasunak eramango du. Hezetasunak onddoak suspertzen ditu, eta zauri ttiki bat nahikoa da handik sartu eta bere zura hasieran iruditu eta gero usteltze bidean jartzeko. Egungo zauritzaile nagusiak dira buztin lurren busti-lehorretako mugimenduak, urasetu eta puzteak eta lehortu eta arrakalatzeak sustrai ahulak puskatzen baitizkio; baita mugarrotzearen zauri larriak ere; eta azken izurrite gogaikarriaren erasoak, Rhagoletis completa euliarenak. Azken hori ematen ari zaio errematea. Uda partean arrautzak jartzen ditu intxaur alea hazten ari denean, bere zokoten gurian eta handik sortzen den harrak triskantza handia egiten du jan eta jan, zauri larriak eraginez. Zauri horietatik sartuko da gaitza, hezetasunak bizkortzen duen onddoa.
Hauxe da panorama: enborraren ipurdian jariakin beltza, sustrai zaurituen adierazle; enborra barrutik iruditu-belztu-usteldua; eta intxaur aleak zokotenetik bereizi ezinik eta mamia osatu gabe.
Gure amona-aitonek gaztainondoa agurtu zuten modutsuan dagokigu guri orain “agur intxaurrondo, agur!” esatea. Halabeharra, biak erromatarren ontzi berean etorri ziren Mediterraneoko lurralde lehorretatik…
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]