Bustitzen ez den arranoa
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten du igeri indartsu: arranoak hegalak ere indartsu astindu behar ditu uretatik irten eta hegan egitea lortu nahi badu. Hegal gihartsuei esker atera da hegan, atzapar artean harrapatu berri duen arraina duela. Arrano arrantzaleari (Pandion haliaetus) buruz ari gara, noski.
Arrano arrantzalea (Pandion haliaetus)
TALDEA: Ornoduna/Hegaztia.
NEURRIA: Mokotik isatsera 53-66 cm. Hego-luzera 147-174 cm.
NON BIZI DA? Hainbat hezegune motatan, bai ur geza duten lakuetan zein itsasaldean.
ZER JATEN DU? Arrainak.
BABES MAILA: Europan babestua.
Arrantzatzeko uretan murgiltzen den arrano espezie bakarra da. Bereizteko nahiko erraza da, gorputzaren goialdeko lumak marroi ilunak eta azpialdekoak zuriak ditu eta. Burua ere zuria du, begi-aldea izan ezik: hau iluna du, mozorroa daramala dirudi. Begiak deigarriak ditu, kolore horikoak. Baina nola da posible uretan murgildu ostean blai egonda hegan egin ahal izatea? Olio-guruin bati esker da, arranoak bere lumak garbitzen eta iragazkaitz bihurtzen ditu eta ondorioz, bere lumak ez dira hainbeste bustitzen eta hegan egiteko aukera izaten jarraitzen dute. Sudur zuloak ixten dituen mintz bat ere badu.
Hego Euskal Herrian umatzen den bikote bakarra dago, Urdaibaiko Biosfera Erreserban hain zuzen ere, 2013. urtean espeziea berriz sartzeko hasitako programaren ondorioz bertan finkatu dena. Beraz, uda garaian bikote hau ikusi dezakegu, baina migrazio garaian indibiduo gehiago behatu daitezke. Arrano arrantzale gehienek udazkenean hasten dute migrazio bidaia, Afrika tropikala helmuga izanik. Helduek urtero egiten dute udazkenean Afrikara eta udaberrian iparraldera buelta; gazteek aldiz, beraien lehenengo bi urteak igarotzen dituzte Afrikan.
Habia arrain ugari dituzten ur masetatik gertu egiten dituzte, nahiz eta batzuetan hauek arrantza gunetik kilometro batzuetara egon. Habiak oso handiak izaten dira, metro bateko diametroa eta 200 kg inguru izaten dituzte. Hain handiak izanik, normalean haitzetan edo zuhaitz handietan eraikitzen dituzte eta hainbat urtetan izaten dira erabiliak. Ez dute egitura artifizialak erabiltzeko inongo arazorik, hau dela eta, habia egiteko aukera gutxi dauden inguruneetan plataforma artifizialak jartzea ideia ona izan daiteke.
Arrano espezie honek pairatu zuen atzerakadaren arrazoi nagusiak ehiza eta habiak hondatzea izan ziren. Gaur egun, aldiz, beste arrisku batzuk dituzte: habitaten eraldaketa eta suntsipena, pestizida organokloratuek eta merkurio isuriek eragindako kutsadurak edo habiak hondatzea. Umatzeko garaian egon daitezkeen mehatxuak habiaren inguruan izan ditzakeen arazoekin lotuta daude: itsaski-bilketa, arrantza eta uretako kirola esaterako. Migrazioa, bidaia luzea izateaz gain, gizakiok eragindako hainbat faktorek ere arriskutsu bilakatzen dute: aerosorgailuekin talka, elektrokuzioak edo isileko ehiza, besteak beste. Eta azkenik, gure lurraldean bikote berriak ezartzea eragotzi dezakeen arazo bat habiak egiteko leku natural falta da. Azken kasu horretan, plataforma artifizialak jarri daitezke.
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]