Abarkak astintzen zituen
Ibon galdezka etorri zait Bizibaratzea.eus webguneko kontsultategira. Uda aurre horretan artoa (Zea mays) eta baba gorria (Phaseolus vulgaris) erein nahi ditu. “Arto” hitza grekotik dator eta oinarrizko jakia esan nahi du, artoa = ogia; arto edo panizo edo mileka. Baba gorriak ere, babak, alegia, izen ugari du: babarrun, baba erroma, indaba, mailar, leiko, habu, marikol, indirar, banabar, baba-nabar, gallego-baba, txandrama, potxa eta judu-arima behintzat bai, gure elikaduran izan duen garrantziaren arrasto.
Garrantzi horrek arta-babarrun soroa izango dena zipriztintzen du. Eta kezka; kezka ugari: hazia ongi apartatuko ote genuen, lurra nola prestatuko dugu, simaurra garaiz onduko al da, kisurik eman beharko ote diogu, noiz izango da ereintzarako egunik onena, arto eta babarrun haziak batera botako ditugu ala lehenik artoa eta hura haztean babarruna, beleek artaleak lurrazalera atera eta jan ez ditzaten zer egingo dugu...
Ibonek bi kezka zituen. Lehena: “Arto eta baba gorria ereiteko lurra goldatzea komenigarria da edo txikituta nahiko?”; eta hau erantzuna: “Goldatu beharrik ez zagok, eta egungo goldatze sakonak mesede baino kalte gehiago egiten dik. Beraz, lurra azalean txikituta nahikoa duk”. Bigarrena: “Simaurra ordezkatu dezaket kare bizi granulatuarekin?”; eta hauxe erantzuna: “Bestetik, simaurra ez dik sekula ordezkatuko kareak. Biak ongarriak dituk, baina simaurra ongarri organikoa duk, bere ontze bidean mikroorganismoz eta makroorganismoz aberastu dena. Simaurrak landarea elikatuko duten gai asko ematen zizkiok lurrari, eta batez ere lurrari bizia ematen ziok, organismoak sustatzen baitu. Karea, aldiz, elikagai soil bat duk, kaltzioa, eta lurra azidotu beharrean azidotasuna kendu egiten zeok. Azken lan hori oso baliagarria duk lur buztintsu astunetan, hezetasun handia dutenetan eta simaur asko erabiltzen dukenetan. Beraz, ezin dik ordezkatu batek bestearen lana. Biak erabili behar dituk, beti batetik bestera ilargialdi baten, hilabete baten tartea errespetatuz”.
Lurraren bizia eta osasuna gero eta kezka zabalduagoa dira erantzukizunez ari diren nekazari arduratsuen artean. Planeta osoaren %1 erabiltzen dugu gure elikagaiak sortzeko, eta zaindu besterik ez dugu.
Bi ardozaleren adibide eder parea dakart. Bat Ribera del Duero sormarkako bodega biodinamiko eta ekologiko bateko zuzendaria da. Mahastiekin hitz egiten du eta entzun; bere osasunaz galdetzen die eta zer behar duten aditu. Ez dago, ez, erotuta, bere ardoak edan dituztenek hala diote behintzat. Bestea Huescako Somontano sormarkakoa da, Otto Bestué upategikoa. “Se sacudía las abarcas” –abarkak astintzen zituen– jarri diote izena bere ardo bati. Nonbait bere aitona zenak, mahastiko lanak amaitu eta etxe aldera abiatzen zenero mahastitik atera aurretik abarkak astintzen zituen, “lur ontzatxo bat bera ere ez du galdu behar mahastiak, lurra urrea da” esaten omen zuen. Haren lurra errespetatu eta zaintzeko pentsamolde horren omenez dator ardo hori. Hori bai, dastatu dut eta emozio berezia dakar berarekin, igartzen zaiona.
Gu, bitartean, gure mundu desastre hau elikatzen. Duela ez asko gastronomian lan egiten duten sukaldari eta kazetari batzuekin hitz egiten, eta nioen nola denon lana den lurra eta elikadura osasuntsuak ezerezten dituzten oximoronak deseraikitzea: “kapitalismo berdea”, “nekazaritza industriala”, “janari azkarra”, “janari zaborra” eta abar. Ondoren lurrari eta landareei galdetu: Zer moduz zaude? Zer behar duzu?
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]