Baso bat Veneziaren azpian
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin haientzat. Kokaleku paregabea zen barbaroengandik babesteko eta, gerora, itsas potentzia izateko bidea eman zien. Baina zingiran eraikitzea ez zen erraza. Eta horretarako egurrezko zutoin sistema konplexua garatu zuten.
Venezia ez da egurrezko zutoinen gainean eraikitako hiri bakarra. Europan bertan, Amsterdam da beste adibide bat. Baina Amsterdamen arroka-geruza ur azaletik askoz gertuago dago, eta Venezian ez zegoen zimenduak arroka sakonean tinkatzeko modurik. Euskarri solidorik ezean, bere buruari eusten dion sistema sortu zuten: zutoinak modu konpaktatuan jarrita, presioak berak egiten du euskarri lana. Baina, horretarako, lan eta egur asko behar zen.
Lanbide berezia sortu zen: battipali-en lana zutoinak etengabe mailuz kolpatzea zen. Batez beste, metro koadroko bederatzi zutoin erabiltzen zituzten. Horrek esan nahi du, esaterako, Rialtoko zubiaren zimenduak 14.000 zutoinez osatuta daudela eta, diotenez, 832an San Markos basilika eraikitzen hasteko, 10.000 haritz bota behar izan zituzten; haritzarena zen egurrik preziatuena eta, gerora, soilik itsasontziak eraikitzeko erabiliko zuten.
Haritzez gain, mendetan zehar Cadoreko mendietako eta Fiemme bailarako miloika alertze, haltz, pinu, izei eta zumar erabili zituzten zimendu gisa. Horregatik esaten da hiriaren azpian baso bat dagoela, Venezia baso alderantzikatua dela
Haritzez gain, mendetan zehar Cadoreko mendietako eta Fiemme bailarako miloika alertze, haltz, pinu, izei eta zumar erabili zituzten zimendu gisa. Horregatik esaten da hiriaren azpian baso bat dagoela, Venezia baso alderantzikatua dela.
Baso hila da, jakina, baina inguruko basoei bizirik eusteko ahaleginak bultzatu zituen. Fiemmeko bailarako 1111. urteko dokumentu ofizial batek basoak agortu gabe ustiatzeko arauak jasotzen ditu. Nicola Macchioni bioekonomilariaren ustez, horrek esan nahi du idatziz jaso baino askoz lehenago hasi zirela neurri horiek hartzen eta, horrenbestez, “basogintza Venezian asmatu” zela.
XIX. mendean egurrezko egiturak baztertu eta zementuzko eta altzairuzko zimenduak eraikitzen hasi arren, egurra erabiltzeko joera nagusitzen hasi da berriro. Egurrezko egitura zaharrak egoera anaerobikoan daude, eta, oxigenorik ezean, onddoek eta intsektuek ezin diete eraso. Bakterioek bai, ordea, egurra askoz mantsoago “jaten” duten arren. Gainera, bakterioek eragindako hutsuneak lohiak betetzen ditu, egituren jatorrizko formari eta presioari eutsiz.
Alezander Puzrin Zuricheko ETH unibertsitateko geomekanikariak dioenez, “gaur egun, hormigoizko edo altzairuzko paldoak berrogeita hamar urteko bermez diseinatzen dituzte; gehiago iraun dezakete, baina hori da estandarra”. Veneziako urpeko basoak, aldiz, milurte eta erdian eutsi dio.
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]