Cybertonia, metabertsoaren hazia
SESB, 1960ko urtarrilaren 1a. Kieveko Zibernetika Institutuko urte berriko festan, ikerlariei, txantxetan, herrialde birtual bat asmatzea bururatu zitzaien. Cybertonia izena ipiniko zioten eta, beti ere, umore ukitua galdu gabe, 1960ko hamarkadan ideia hura garatzen jarraituko zuten.
Victor Glushkov (1923-1982) matematikari errusiarra Kieveko Zibernetika Institutuko zuzendari izendatu berri zuten. Glushkov zibernetikaren aitzindaritzat jotzen da eta ekarpen garrantzitsuak egin zituen automaten teorian, algoritmoen aljebran, inteligentzia artifizialean edota ekonomiaren kudeaketa automatizatuan.
Baina 1960ko hamarkadan bere lantaldearen egiteko nagusia aurreko hamarkadan Anatoly Kitov zientzialari militarrak proposatutakoa garatzea izango zen. Kitoven asmoa, eta handik aurrera Glushkvena, ordenagailu militarrak konektatzen zituen sarea zabaltzea eta gizarte zibilaren eskura jartzea zen, edo beste modu batera esanda, Internet garatzea. Badakigu lehia hura AEBek irabazi zutela, baina sobietarren arazoa ez zen teknologikoa. Kieveko zientzialariak gai ziren bide horretan aurrera egiteko, baina oztopoa Moskun zegoen; sobietar agintariei arriskutsuegia iruditzen zitzaien sarea esponentzialki haztea eta herritarren zerbitzura jartzea.
Zientzialari haientzat frustrazioa arintzeko ihesbidea izan zen Cybertonia. Herrialde birtuala handik bi urtera, 1962an, fundatu zuten ofizialki eta pixkanaka elementuak eransten joan ziren. Gobernua zuten, Cybertoniako Robot Kontseilua, baita konstituzio bat ere. Egunkaria, moneta propioa, pasaportea… sortu zituzten, eta maskota ere bai: saxofoia jotzen zuen robota –cybertoniarrak jazz musika zaleak baitziren–. Ezkontza ziurtagiriren bat ere sinatu zuten.
Zientzia jardunaldiak eta sinposioak antolatu zituzten eta, tarteka, festak ere bai. Izan ere, Cybertoniako populazioa gaztea zen; Zibernetika Institutuko ikerlarien batezbesteko adina 25 urtekoa zen mundu birtuala sortzen hasi zirenean.
Baina 1970erako gerora Internet izango zena garatzeko proiektua bertan behera utzi behar izan zuten eta, horrekin batera, Cybertonia ere itzali zen.
Kieveko Zibernetika Institutuko kideek –edo cybertoniarrek– ez zuten pentsatutako guztia gauzatzeko tresnarik izan. Hamarkada batzuk beharko ziren teknologia hori garatzeko. Baina gaur egun metabertsoko plataformek erabiltzen dituzten ideia askoren oinarria jarri zuten. Bestela esanda, lehen metabertsoa pentsatu zuten.
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]
Duela mende bat Perun aurkitutako momia baten aurpegiko tatuajeak aztertu berri dituzte. Emakumezko baten momia da eta 800 urte inguru ditu. Adituek ez dakite zer funtzio zuten tatuaje horiek, baina oso bereziak direla nabarmendu dute.
Batetik, aurpegiko... [+]
Saint-Cloud (Frantzia), 1810eko apirilaren 1a. Napoleon enperadorea Maria Luisa Austriakoarekin ezkondu zen, eta eztei-tarta ikusgarria Marie-Antoine Carême (1784-1833) sukaldari ospetsuak egin zuen.
Baina Carême gorteko luxuetatik urrun jaio zen, Pariseko... [+]
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin... [+]
Erromako San Giovanni in Laterano plazan, errutinazko indusketa bat egiten ari zirela, arkeologoek IX.-XIII. mendeetako jauregi baten arrastoak topatu dituzte ezustean. Eta garai hartako aita santuen bizitokia izan litekeela uste dute. Bestela esanda, baliteke Patriarkatua... [+]
Indo ibaiaren harana, duela 5.000 urte inguru. Mohenjo-Daro hiriak 35.000 biztanle inguru zituen eta, berriki PNAS aldizkarian argitaratutakoaren arabera, Giniren koefiziente oso baxua zuen, 0,22koa –koefiziente horrek gizarteen desberdintasun ekonomikoa neurtzen du,... [+]
Geroz eta gehiago dira neandertalek uste baino gaitasun kognitibo aurreratuagoak zituztela adierazten duten ikerlanak. Azkena Journal of Archeological Science aldizkarian argitaratu da, eta 2003an Errusiako Mezmaiskaya kobazuloan aurkitutako hezurrezko lantza-punta du... [+]
Txinako Shanxi probintzian, Tang dinastiako hilobi batean, hildakoen eguneroko bizitzako eszenak irudikatzen dituzten pinturak topatu dituzte. Eszena horietako batean gizonezko ilehori bat agertzen da. Ilearen koloreari eta aurpegierari erreparatuta, hilobia aztertu duten... [+]
Kartago, K.a. 814 inguruan. Feniziarrek kolonia bat fundatu zuten, eta Mediterraneo ekialdean nagusi zen zibilizazioa mendebaldera hedatu zen. Bi mende eta erdi geroago, Tiro feniziar metropolia gainbehera etorri zenean, Kartago independizatu egin zen eta bere eragina... [+]
Rudolf Botha hizkuntzalari hegoafrikarrak hipotesi bat bota berri du Homo erectus-i buruz: espezieak ahozko komunikazio moduren bat garatu zuen duela milioi bat urte baino gehiago. Homo sapiens-a da, dakigunez, hitz egiteko gai den espezie bakarra eta, beraz, hortik... [+]
Böblingen, Germaniako Erromatar Inperio Santua, 1525eko maiatzaren 12a. Georg Truchsess von Waldburgek Wurtembergeko nekazari matxinatuak mendean hartu zituen. Handik hiru egunera, maiatzaren 15ean Filipe Hessekoak eta Saxoniako dukeak bat egin zuten errebelde turingiarrak... [+]