Mihiluaren jakintza galtzerdian
Laguna ez den lagun batek jarri du horietako sare batean sasoi honetako bere amonaren esaera bat: “Zainzuriak biltzera bazoaz mihilu arbatxo batzuk sartu galtzerdietan, orain akainak igotzen dira-eta”. Nik zuzenean galdetu diot ea nongotarra zen amona, eta erantzuna Malagako Axarkiakoa, Espainian.
Fenologiaren zientziak asko erakusten du. Landareen bizimodua noiz eta nola garatzen den esaten digu: begia noiz puzten den, lorea noiz irekitzen den, hostoak noiz zabaltzen diren eta abar. Axarkian, Zarrakaztelun eta gure etxean ez dira zainzuriak (Asparagus officinalis) batera etorriko, seguru, baina zainzuriak mugitzen direnean, batean bezelaxe besteetan, akainak ere mugituko dira. Hortxe kulturen arteko trukearen elkar janztea, elkar elikatzea.
Mihilua (Foeniculum vulgare) ere badugu geurean. Izen asko du: anis-belar, milu-belar, mirilu-belar, mellu, miro, mieloi, mihulu, pukullu, erbasanta... Baten batek berbena izena ere jasoa du, berez, ia erabat, Verbena officinalis sendabelarrarentzako erabiltzen dena. Anado ere esaten diote, baita ezamilua ere, baina izen horiek gehienbat, aneta (Anethum graveolens) izendatzeko erabiliak dira. Xarpota ere esaten diote, Lapurdi aldean, baina ezkaia (Thymus vulgaris) izendatzeko erabiltzen da batez ere.
Anisaren (Pimpinella anisum, zenbaitek anis-belarra honi esaten diote) familiakoa da, eta harekin lotzen dugun usain ederra du mihiluak. Osasunerako bere onura onena karminatiboa izatea da, hau da, digestio-aparatuan gasen sorrera murrizten laguntzen du, haizeak eta kolikoak gutxituz. Europako lehen unibertsitatetzat jotzen den Salernoko Medikuntza Eskolako (Schola Medica Salernitana) esaera klasiko batek hala dio: “Semen foeniculi pellit spiracula culi”( mihiluaren haziak ipurtzuloa irekitzea errazten du). Horretarako mihilu infusioa egin behar da; katilukada ur berotzen jarri eta irakiten hastean, aurrez motrailu edo zaparri batean xehatutako fruta koilaratxo bat eransten zaio. Katilu bana hartu bazkaldu eta afaldu ondoren. Libratzen laguntzen badu ere, beherako kirastun haizetsuak tratatzeko ere ona da.
Katilukadaren erremedio bera erabiltzen da bularreko esnearen emana ugaritzeko. Sona handia du, baita ere, begien zaintzan, hanturak baretzeko batez ere. Espainiarrek mundu guztira eraman zuten, eta, agi danean, oraindik ere Argentinako panpan amek mihilua ahoan ibili eta hatsa bere umeen begietara botatzen dute.
Sugeek ere mihilua maite dute, izan ere azala berritu behar dutenean bera ferekatuz egiten omen dute.
Hauek eta landareen sendatzeko erabilera ederrak azaltzen ditu Pio Font i Quer botanikari, farmazialari eta kimikari katalan handiak 1962ko Plantas medicinales. El Dioscorides renovado liburu erraldoian. Mihiluarenean sugeak aipatzen ditu, baina akainik eta galtzerdirik ez.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]