Ba al dakizu zein musika tresna den hurritz azalez egiten den sunprinua?
Sunprinua musika tresna bat da. Larraungo bailarako Urrizti herrialdekoa. Itxuraz, dultzaina baten tankera du. Hurritzaren (Corylus avellana) azalarekin egiten da. Orain da sunprinua egiteko hurritzari azala kentzeko garaia.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Maiatzeko ilgorako izerdialdi bortitza haltza (Alnus glutinosa) botatzeko erabiltzen zela argitaratu, eta jabetu naiz geuk ere badugula maiatzeko izerdialdia. Jende mordoak idatzi, erantzun, osatu eta galdetu dit maiatzeko ilgoraz, izerdialdiaz, haltzaz eta gurdi-gainekoaz. Horietako bat izan da Ibarruriko Undebeittiko Antton Gorrino, Bizi Baratzearen facebookeko horman.
Anttonek idatzi zuen haltza botatzeko bezala “hurritz azalarekin sunprinua egiteko sasoia ere bada!”. Eta niri bai hasi zitzaidala izerdia bor-bor. Eta bol-bol, bar-bar, bal-bal, bur-bur, bul-bul, bro-bro, pul-pul, pil-pil, pir-pir, fil-fil, txir-txir, gar-gar, gal-gal, gir-gir, gol-gol, kal-kal, pol-pol, txil-txil, zir-zir, zarra-zarra eta parpaz. Segituan erantzun nion “sunprinua” zer zen galdetuz. Ordurako miatuak nituen eskura harrapatutako hiztegiak eta bakar batean ere ez zen sunprinurik. Eskerrak Anttonek dri-dra erantzun zidan. Erantzunean Juan Mari Beltran Argiñena jakintsu handiaren lana aipatzen zidan, baita hark idatzitakoetarako estekak bidali ere. Eta sunprinuarenaz jabetzen ari nintzen eran lilurak harrapatu ninduen. Izan ere, zer gutxi dakigun gure kulturaren landareez...
Sunprinua musika tresna bat da. Larraungo bailarako Urrizti herrialdekoa. Itxuraz, dultzaina baten tankera du. Hurritzaren (Corylus avellana) azalarekin egiten da. Hurritz altsuma luze, zuzen eta adarrik gabekoarena behar du; osokoa eta zulorik gabea izan dadin. Metro pare bateko adarrari azala espiralean kentzen zaio eta sei bat zentimetro zabaleko xingola luze-luze bat aterako da. Xingola hori tutu koniko bat osatuz estu-estu bilduko da, dultzaina luze baten itxura emanez. Mutur estuena ebaki, eta pita (pipitta, fita...) izango da, ahoan putz egitean bibratu egingo duena. Beheko mutur zabalena ireki ez dadin ziri bat sartzen zaio, “errena”, eta elorri zuriaren (Crataegus sp.) arantza izaten da. Behatz erakusleek helduko dioten tokian bi zulo egiten zaizkio eta horrek hiru tonuko tresna bihurtzen du. “Durunbele” esaten zaio tresna horren doinuari edo musikari. Artzainen tresna da, mendiko larreetan daudenean eta, batez ere, ilunabarrean jaisten direnean herriaren gaineko aldean geratu eta bertatik jotzen dute, bakoitzak bere aldetik laster etxean direla adierazteko. Herri bueltako mendi maldetatik, kontzertu estereofoniko ederra izango zen... Negu Gorriak taldearen 1991ko Gure Jarrera diskoaren sarreran sunprinua entzuten da.
Sunprinua hurritz azal soila da. Bera erraz eta osorik kentzekotan hurritzak izerdi betean izan behar du. Juan Marik 1996an Iribasko Juan Bautista Lasarte elkarrizketatu zuen eta hark zion sunprinutarako hurritza maiatzaren erditik gora moztu behar dela; Anttonek zioen bezala, udaberrian ondo sartuta azal berria izerdi burrustan denean, haltzaren moduan... Gero ere sunprinua uretan egoten zen: ilunabarreko joaldiaren ondoren, putzura edo askara. Horrela, uztailaren hasiera aldera arte jotzeko moduan eusten zioten.
Araitz-Betelu aldean tronpeta edo tutubia egiten omen zuten, behatzentzako zulorik gabea. Europa osoan beste landareen azalekin ere egin izan omen dira antzeko tresnak: lizarra (Fraxinus excelsior), intxaurrondoa (Juglans regia), sahatsa (Salix sp.), urkia (Betula sp.) eta gaztainondoa (Castanea sativa).
Eta nondik ote dator sunprinu izena? Albokaren muturreko fita edo pipittari sungurrino eta sunpurrina ere esaten zaio...
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]