Baltimore (AEB), 1951ko urtarrilaren 29a. Henrietta Lacks Johns Hopkins ospitalera joan zen, paziente beltzak hartzen zituen inguruko ospitale bakarrera.
Tabakoan aritutako nekazari txiroari minbizi zerbikala diagnostikatu zioten. Handik zortzi hilabetera, urriaren 4an, hil zen Virginian jaiotako emakumea, bost seme-alabaren ama, tratamendu gogorra jaso ondoren, 31 urte zituela.
Baina tratamenduari ekin baino lehen, biopsia bat egin zioten. Eta George Otto Gey doktoreak kartzinomaren zelula horiek aztertu zituenean ezaugarri harrigarria zutela ikusi zuen: hilezkorrak ziren. Orduz geroztik, etengabe ugaldu dituzte HeLa zelulak –emakumearen izen-abizenen hasieratik hartutako izena–; zaila da kalkulatzen zenbat diren, baina adituen arabera 20 eta 50 tona HeLa zelula artean ekoitzi dira orain arte. 70.000 ikerketatik gora egin dira eta emaitza bikainak eman dituzte biologia zelularrean, txertoetan, minbiziaren aurkako prozeduretan, ernalketan eta beste hainbat alorretan.
Medikuntzarentzat altxor izugarria dira Henriettaren zelulak, eta milaka patenteren jabeen poltsikoak betetzeko ere balio izan dute. Baina jokabide etiko zalantzagarriak ere azaleratu dituzte. Johns Hopkins ospitaleak garai hartako ohiko prozedura zela adierazi arren, Henrietta Lacksi inork ez zion esan bere zelulak gordeko zituztenik eta, jakina, ez zioten horiek ikertzeko baimenik eskatu. Zelula haiek ekarriko zuten guztia jakin gabe hil zen, eta haren senitartekoei ere ez zieten luzaroan ezer esan.
1973rako HeLa zelulak mundu osoko laborategietan zabalduta zeuden, espaziora ere bidaiatu zuten, eta orduan eman zieten seme-alabei zelula hilezkorren berri. Henrietta Lacksen ondorengoen zelulek ere ezaugarri berberak ote zituzten jakin nahi zuten, laginak behar zituzten, eta soilik horregatik erabaki zuten informazioa familiari ematea. Emaitza positiborik lortu ez eta handik aurrera ez zieten jaramonik egin, hainbat senitarteko informazio gehiago biltzen edo irabazi ikaragarrien zatitxo bat jasotzen saiatu ziren arren.
2013ko martxoan HeLa zelulen genoma osoa sekuentziatuta, bi proiektu datuok argitaratzeko zorian zeuden. Beti bezala, Lacks familiari ez zioten ezer jakinarazi. Baina, behingoagatik argitalpenak geldiaraztea lortu zuten Henriettaren bilobek. AEBetako Osasun Institutu Nazionalarekin lau hilabetez negoziatu ondoren akordio batera iritsi ziren: ez zuten sosik jasoko, baina, lehenengoz, amonaren zelulei buruzko erabakietan parte hartzeko aukera izango zuten. Ikerketaren emaitzak argitaratzeko baimena eskatu zieten, eta baietz erantzun zuten.
Lander Arretxea komunikatzaile eta iritzigileak hausnarketa egin du Twitterren (orain X deritzo) Bernedoko gertaeren inguruko eztabaiden ondorenean, Twitterreko Euskal Herriko eztabaiden giro politiko zerk hartu duen. Xenofobiak eta transfobiak, irain ultraeskuindarrek, labur... [+]
Interneteko plataforma boteretsuenek fenomeno bat sortu dute: euren sistemen baitan, negozio eredu “burujabeak” sortzearen ilusioa.
Australiako Glitch estudioak Guiniverreko zaldunak 2D animazio telesaila argitaratu berri du Youtube plataforman. Istorioan, Dana... [+]
'Itun Soziopolitiko berrirako eskaintza' dokumentua aurkeztu du Euskalgintzaren Kontseiluak, Batuz Aldatu dinamikaren barruan hainbat eragilerekin egindako agerpenean. Eragileek atxekimendua egiteko dokumentu sinagarri bezala aurkeztu dute, eta luze eta zabal azaltzen... [+]
Pirinioetako eta Iberiar Penintsulako mendien katalogoa gehitu dugu Mendiak aplikaziora. Abuztuan hazi zen mendi katalogoa, eta dagoeneko igoera mordoxka bat erregistratu dituzte erabiltzaileek. Webgune gisa kontsulta daiteke Mendiak.eus, baina erabilpen aproposerako, app bidez... [+]
TikTok-en parafernaliatik urrun bizi naizenez, aurreko egunera arte ez nuen jakin Maria Pombo horren berri. Sare sozialek orduero aurkitzen dute kalapitarako gairen bat eta, honakoan, kristorena sortu zuten influencerrak irakurtzearen gainean egindako adierazpenek. "Esango... [+]
Mezularitza zerbitzuetan erraldoien atzaparrek eta pribazitateak kezkatzen bazaitu, Whatsapp (Meta enpresaren jabetza) eta Telegram-ekin gehiegi fidatzen ez bazara, adibidez, Signal alternatiba bat dela entzungo zenuen. Egia esanda, itxura guztien arabera, erabilpen txikia du... [+]
Total Refusal izena du bere buruari “gerrilla mediatiko” deitzen dion talde austriarrak: bideo-joko ezagunen irudiak lapurtzen ditu, eta akats minimoak egiten ditu irudien diseinuan, legearen aurrean eskuak ez harrapatzeko. Zinea egiten dute irudiekin. Filmin... [+]
Radical futures diseinu espekulatibora zuzentzen den estudioak aurkezpen interesgarri bat partekatu du: A quick guide to the mythologies driving tech power (gida azkarra teknologien boterean daudenak gidatzen dituzten mitologien inguruan). Bertan diote Silicom Valleyko eliteak... [+]
Helburua, berez, "adingabeak babestea" da, batik bat pedofiliatik. Europako Batzordea eta Legebiltzarra udazken honetan hasiko dira araudia lantzen. Kezkak eta kexak areagotu dira zaintzaren, kontrolaren eta zentsuraren ikuspegitik.
Teknologien azken joerengatik galdezka aritu da mastodon.eus-eko erabiltzaile bat, ezagutzen zuenak ez baitzion zirrararik eragiten. Zer pentsatua eman digu zenbaiti, eta jaso dituen erantzunak oso ezberdinak izan dira.
Nik adierazi diot teknologiek gizakion arteko... [+]
'Su eta Gar' musika talde baten izen bezala ezagutzen duzu? Orain, exoplaneta baten eta bere izarraren izena ere badela jakinen duzu. 'GJ 486' izarra, Virgo konstelazioan, eguzkitik 27 argi-urtera dagoen nano gorri bat da eta bere inguruan Lurra baino hiru aldiz... [+]
Ikasleek pantailekin duten harremana aztertu eta "Heziketa digitala LH eta DBH" izeneko txostenean jaso dituzte ondorioak Macsonrisas-eko kideek.
Oporretan nengoela, gorputza eta burua gozatzera bideratu ditut. Turista bilakatu naiz, eremu digitalean zenbait trebezia dugunontzat, oso erraza. Motxila hartuta familiarekin handik hona ibili naiz, poltsikoan dibisa asko barik, mapa fisiko barik, plan asko barik…... [+]
Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]
Adimen artifizialarekin garatutako tresna bat da IA-Speak. Bi erabilera nagusi izanen ditu: mintzamena itzultzen duen gailu bat eta erabiltzaileen mintzamena aztertzen duen plataforma bat.