Gaitza ezagutzeak ematen duen indarra
Konponbiderik ez duen garuneko gaitz degeneratiboa da alzheimerra. Pairatzen duen pertsona orok 24 orduz zainduko duen norbait behar du. Begoña Rodriguez da gaixoaren alboan dagoen pertsonetako bat.
Duela ia hamar urte diagnostikatu zioten alzheimerra Begoña Rodriguezen senarrari. Hasieran kolpe handia jaso zuen; ezin sinetsi, ezin onartu. “Eta nola egin honi guztiari aurre?”, galdetzen zion bere buruari. “Egoera gaindiezina zaizula konturatzen zarenean laguntza eskatzea erabakitzen duzu”. Senarra gaixotu eta urte erdira AFAGI elkartera jo zuen, gaixoen eta zaintzaileen bizitza kalitatearen defentsan lan egiten baitute.
“Harrera zoragarria izan nuen. Lehen egunetik sentitu nuen lagunduko nindutela eta lasaitu handia hartu nuen. Konfiantzaz gerturatu eta lehen pertsonan hitz egiteko aukera izan nuen. Gure egoera nahikoa gogorra zen jada, baina laguntza jasotzeko prest nengoen eta gauza asko gainditzen lagundu dit. Sufrituko duzu, baina edozerri aurre egiteko indarra hartzen duzu”, dio. Azken hiru urteetan senarra ingresatuta dagoela kontatu digu, eta “erantzukizuna gutxitu den arren” laguntza eskertzen jarraitzen duela: “Lana gutxitu zait, ez dit hainbesteko kezka sortzen, baina emozioak eta sentimenduak hemen daude eta behar dut”.
AFAGIk Gipuzkoan duen lan-taldearekin aritzen da Rodriguez; Donostian dute egoitza nagusia. Edonor hurbildu daitekeela nabarmendu du, eta zerbitzua doakoa dela. Gaixotasunaren nondik norakoak ikasi eta lantzen dituzte psikologo eta gizarte langileekin batera, eta nork bere burua edota gaixo dagoen pertsona zaintzeko tresnak eskaintzen dituzte: “Gauzak ahazten dituztela bai, baina hori bakarrik izango balitz... Egunerokoan gauza asko sortzen dira eta tresnak behar dira guztiari aurre egin eta erantzuteko. Ni ikasten eta ikasten aritu naiz eta jakiteak indar handia eman dit. Oso indartsu egin nau”.
Duela 30 urte familia barruko gaixotasuna zen alzheimerra. Adinari egokitzen zitzaion gaitza zen, ezezaguna. Egun, gero eta gehiago atzematen da. 47.000 kasu inguru daude Hego Euskal Herrian eta 15 urtetan kopurua bikoiztu egin daitekeela aurreikusten dute.
Komunikazioa gako
Bakardadea, kezka, haserrea, depresioa, lotsa, ezintasuna eta errua dira gaixotasuna ondotik bizi dutenentzako albo-kalteak. Rodriguezek aipatu duen moduan, beharrezkoa da hori zaintzea: gaiaz informazioa biltzea, hitz egitea, norbere buruari denbora eskaintzea, osasuna zaintzea, laguntza eskatzea, mugak ipintzea, pisua banatzea... Jendarteak gaixotasuna estigmatizatuta duela azpimarratu du: “Egoera dagoen bezala, sozializatzea oso zaila da eta beharrezkoena da. Badira denek jakin beharko genituzkeen oinarrizko gauzak. Gaixotasuna dutenek arazoak eman ditzakete, baina haiengatik zerbait egin nahi baduzu ez da hainbesteko lana”.
Horretarako ezinbestekoa da elkarren arteko komunikazioa lantzea. Rodriguezek gako batzuk eman dizkigu: hizkuntza erraza eta ahots goxoa erabili, ez tratatu tuntuna edo haurra izango balitz bezala, erantzuteko denbora utzi, zaratak saihestu, ez kontra egin ez baitakite arrazoitzen, begietara begiratu, errepikatu behin eta berriz, keinuz mintzatu eta behar duten neurrian soilik lagundu. Gaixoek diote “utzidazu egiten; polikiago egingo dut, baina egingo dut”, edo “ze mania, beti korrika eta korrika zabiltzate; polikiago mintzatu“. Haien autonomia ahalik eta gehien mantentzea funtsezkoa da.
Gaur egun AFAGIko lehendakari ordea da Rodriguez. Hitzaldiak eman, informatu, senideekin hitz egin eta proiektu berrietan parte hartzen ari da. “Hainbestekoa izan da jaso dudan laguntza, nire buruari zin egin diodala denbora dudan bakoitzean nik ere lagundu egingo dudala. Kostatu zait gauza askori aurre egitea, baina horregatik bakarrik pozik nago orain. Edozertarako nago prest”.
Euskal dantzak, pilates, bilobekin egon, gurutzegramak egin eta beste zaletasun asko ditu Grego Idiakez Kortak (Ezkio-Itsaso, Gipuzkoa, 1950). 62 urterekin iktus bat izan zuen, eta ordutik, ezin ditu nahi beste gauza egin. Iktusaren ondorioz, begi baten ikusmena galdu du, eta... [+]
Motorrez gainezka dago Iñaki Mujikak Altsasun duen tailerra. Ilaran daude denak, baina bada barreneko gelaxka batean aparte gordetako bat. Mujikak beretzat egokitu nahi duen motorra da. 2021ean igo zen azkenekoz motor gainera; istripu larria izan zuen moto-kros zirkuitu... [+]
“Bohemioa”, “poeta”, “mozkorra” eta “amodioaz maiteminduta” dagoen drag bat da Travis Tea (2024, Travistonia planetakoa). Autopertzepzio bat dela dio, eta kanpotik “talenturik gabeko eta antigoaleko poetatzat” dutela... [+]
Gazte batek etxetik atera eta psikologoarenera joateko bizi dituen beldurrak eta barne gatazkak lantzen ditu ‘Barruko dardara’ film laburrak. Maider Arrutik (Errenteria, Gipuzkoa, 2003) sortu du, eta agorafobia nola bizi duen ikusaraztea du helburu. Bere bizipenetan... [+]
Javier Escudero Pascual (Iruñea, 1979) “poz-pozik” dago erretiroa hartuta nahi beste gauza egiteko astia duelako. Nafarroako Aspace kirol klubeko motordun aulkiko futbol taldeko jokalaria da. Duela urtebete sortu zuten taldea, eta hirugarren geratu dira... [+]
Ilusioz mintzo da Shrabani Aranzabe-Pita (Orissa, India, 1999) musikari, ikerlari eta pedagogoa. Alkizan (Gipuzkoa) hazi eta hezi da. Pandemian minbizia izan zuen, eta prozesu onkologiko horretatik Naturaren Doinuak jaialdia eta proiektua sortu du. Aurtengo jaialdia ekainaren... [+]
Ludotekan, gazte txokoan, udalekuetan... batzuk musukatzen ari direla, beste hark zakila erakutsi duela eta honakoak gorputzarekiko irainak jaso dituela, hori guztia kudeatzea ez dute erraza hezitzaileek. Adibide praktikoz lagunduta, 'Nola landu sexualitatea hezitzaileon... [+]
Sare sozialetako argitalpen baten bidez, otsailaren 23an, Ane Santesteban txirrindulariak (Errenteria, Gipuzkoa, 1990) endometriosia daukala iragarri zuen. Diagnostikoak lagundu egin dio ulertzen zergatik batzuetan gaizki sentitzen den bizikletan: “Kisteak aldaka okertzea... [+]
Irudimentsua eta umoretsua da, eta marraztea bere pasioa da. Oihan Iriarte Eletxigerrak (Bilbo, 2001) Autismoa eta biok (Txalaparta, 2025) liburu ilustratua sortu du autismoa ikusarazteko. Bere bizipenetatik abiatutako liburua da. Arte figuratiboaz baliatu da batez ere:... [+]
Desengainu handia hartu dute euskal feminista askok jakin dutenean Chimamanda Ngozi Adichie idazleak haurdunaldia esternalizatu duela, alegia, surrogate batek ernaldu duela bere haurra, diru truke. Guztiok izan beharko genuke feminista saiakeraren egilea da Adichie, besteak... [+]
Indartsua, irribarretsua eta oso langilea. Helburu pila bat ditu esku artean, eta ideia bat okurritzen zaionean buru-belarri aritzen da horretan. Horiek dira Ainhoa Jungitu (Urduña, Bizkaia, 1998) deskribatzen duten zenbait ezaugarri. 2023an esklerosi anizkoitza... [+]
Bai ikastetxeek antolaturiko eskolaz kanpoko jarduerek, bai aisialdiari loturiko ekintzek eta udalekuek desgaitasunen bat duten haurrak kanpoan uzten dituzte maiz, eta hain justu, jarduera horiek bereziki onuragarriak dira premia bereziak dituzten haurrentzat. Hala dio... [+]
Orain arte desgaituak ez diren pertsonekin lehiatu da Uharteko Ipar Eski Taldeko Eneko Leyun eskiatzailea (Iruñea, 1998). 2024-2025 denboraldian, lehenengo aldiz parte hartu du Adimen Urritasuna duten Pertsonentzako Iraupeneko Eskiko Espainiako Txapelketan. Urrezko... [+]
Pertsona lodiek lodiak izateagatik bizi izan duten eta bizi duten indarkeriaren inguruan teorizatzeko espazio bat sortzea du helburu ‘Nadie hablará de nosotras’ podcastak. Cristina de Tena (Madril, 1990) eta Lara Gil (Fuenlabrada, Espainia, 1988) aktibista... [+]
Gazteagotan baino lotsa handiagoa dauka, baina horrek ez dio saltsa askotan ibiltzeko gogoa kentzen Leire Zabalza Santestebani (Iruñea, 1990). Beste gauza askoren artean, Motxila 21 musika taldeko kidea da. Nabarmendu du musika gauza asko aldarrikatzeko bide izan... [+]