Udazkenetik udaberrira murgil


2020ko abenduaren 17an - 06:58

Gure inguruko haritz kandudunak (Quercus robur) gorritu dira eta gorritu dute dena. Urrutira intsinis pinu beltzek (Pinus radiata) urdintzen dute paisaia, baina haritzezko han-hemengo pintek eta etxe bueltako harizti dotoreek ez diete begiei beste ezer ikusten uzten, eta gutxiago urdinen eta urdinduen eskalan. Gorrietan gorriena da haritzarena, azienda gorriaren gorria, behi gorriaren gorria. Txindurri gorriaren uda amaierako kolorea dakarkit gogora: distira zorabiakorra.

Bada haritz gorria esaten zaiona, jeneralean norteko haritza edo haritz amerikarra deitzen dena (Quercus rubra), baina horren gorria gorrimina da, ezpainetako gorriaren tankerakoa, odolkara, mahatsaren ardoaren kolorekoa. Hori beste upeleko sagardoa da.

Orain, egun laburrenetan, eguzkia inoizko beherapen makurrenean dabil zeruan, eta bere errainuak, euria haize zakarrenarekin bezala, zaldizka datoz, lurrari paralelo. Argi hori egun gutxitako kontua da, hilabete eta erdi eskas, eta egunabarretik ilunsentiraino zain nauka.

Aurten eguraldiak lagundu du. Gure amonak atzo esan zuen eran zuhaitz gehienak moildu ditu. Hostoz soildu. Gure etxean moildu aditza erabiltzen da soilik fruta arbolari fruta aleak hagaz kentzen zaizkiola esateko. Sekula ez nuen entzun zuhaitzari haizeak hostoak kentzen dizkiola adierazteko. Fruta garrantzitsua da, baina baita hostoa ere. Hostoa orbeltzen denean, jaten, azpigarri, luargarri, lastaira... Zer ez da?

Udazkenaren egun gorenetako edertasunaz idazten ari naizela, olerkariaren mezu bat iritsi zait, bere hitzetan galdera tekniko batekin: lirioari euskaraz nola esaten zaion galdetuz, ea gazteleraz edota ingelesez ametitua dagoen bezala iris esan ote dakiokeen. Erantzun diot Iris izena lirioaren izen zientifikotik datorrela, eta grekoen Iris jainkosatik, ortzadarraren jainkosatik. Eta iris esatea loreari poeten eskudantzia poetiko soila dela. Eta landarezaleen artean ez zaiola horrela esaten, genero zientifikoa (Iris spp) aipatzeko ez bada. Eta jainkosa harengandik, grekotik gurerako dagoen Lluis Llachek abesten duen “un pont de mar blava” itsasozko zubi urdinetik barrena euskaraz uztargi-belarra, ostargi-belarra esaten diogu lirio arruntari, Iris germanica.

Eta beste olerkari baten “Wild Iris” “Iris basatia” edo Lirio basatia” nola idatziko nukeen galdetzen dit. Eta olerkariak berak duela hamaika urte idatzitakoa etorri zait burura: “...Eta kalera irten naiz. Gaur egun, maskarak erabiltzen / Ditugu eta modu berezian mugitzen gara. Hitz / Batzuk baztertu behar baina beste batzuk asmatuko / Ditugu...”. Eta esan diot guk basatia animalioi esateko erabiltzen dugula. Landarea basa edo basaka izaten dela. Uztargi-belar basa itzuliko nukeela esan diot, eta poeten eskudantzia poetikoa erabiliz uztargi basa.

Ezagutzen dudan udaberriko lorerik dotoreenetako bati buruzko mezua dela medio sasoi horretan murgil egiteak gogoa bahitu eta udazkenaren onena zapuztu dit.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2024-03-25 | ARGIA
Baserrien zurezko egiturak berritzen ikasteko programa martxan jarri dute mugaz bi aldeetako erakundeek

"Baserriberri" du izena programak eta langabezian diren Euskal Herri osoko 12 ikasleri zurgintza formazioa emango die, erortzear diren baserriak berritzen ikas dezaten.


2024-03-25 | Jakoba Errekondo
Ginkgoaren irrimurrika eta barre ttikia

Burua dardaratu eta ikaratu zigun ginkgoak (Ginkgo biloba). Lizar-makila denboran ginkgoa aspaldi galdutako zuhaitz espezietzat jotzen zen. Bere hostoen fosilak ezagutzen ziren, beste arrastorik ez.


2024-03-25 | Garazi Zabaleta
Hazien liburutegia
Liburuak eta haziak, aberastasun publiko

Urteak dira Nafarroan eta beste zenbait tokitan hazien liburutegi proiektuak martxan dituztela. Hazien liburutegiak, liburuen liburutegietan. Euskal Herriko Hazien Sareak antolatutako hitzaldi batean izan zuen egitasmo horien berri Ane Leturia Delfrade Antzuolako liburuzainak,... [+]


2024-03-25 | Iñaki Sanz-Azkue
Ospea ez da beti ona

Euskal Herriko muskerren artean ez da handiena, baina ziur asko, bai ezagunena. Musker berdeak, izenak dioen moduan, gorputz berdea du oso, eta ugal garaian, buru eta lepo aldea urdinduak izan ohi ditu. Gainontzean, puntu beltz txikiz osaturik izaten du gorputza, baina bere... [+]


Hazien lezioak, lan produktibo eta erreproduktiboak bereizteaz

Haziekin hamaika metafora eta hitz joko egin dira. "Zerbaiten hazia izan", "proiektu baten hazia erein", "etorkizunerako haziak"... esamoldeak ezagun zaizkigu. Zerbait berezia dute haziek.


Eguneraketa berriak daude