Gaizki hezitako tomatea
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta distiratsua, sakonune planoa eginez. Tomatezalearen poza errekara.
Gero eta maizago ikusten den arazoa da. Tomate alearen punttan, txortenaren beste aldeko punttan sortzen da, ipurdian, eta euskaraz ipurdi beltza esaten zaio.
Azken beltzean, arazo fisiologikoa da, landareak behar duen adina kaltzio ezin ekarri du. Eta kaltziorik gabe garatzen den fruituaren muturra hil egiten da. Piperrari (Capsicum annuum) eta kuiatxoari (Cucurbita pepo var. pepo) ere erasotzen die.
Kaltzio eskasiak arrazoi ugari izan ditzake: lurrean kaltzio gabezia izatea, ongarri desoreka izatea –elementu kimiko batzuen ugaritasunak beste batzuk kateatu eta mugitu ezinik geratzea ekar dezake–, ureztaketa edo eguraldi gorabehera handiek landareari estresa eragitea edo sustraiak kaltetuta edo andeatuta izatea. Zergati bat edo beste, tomate alea, ipurdia belztuta. Era berean, hosto berriak muturretik eta ertzetik ihartu, kiribildu eta itxuragabe haziko dira. Eta tomatezalea, amorru gorrian.
Negutegian ugariago agertzen da beltzunea. Ongarriketa eta ureztaketa zorrotz baliatzen ez direnean eta gehiegi bezala urri badarabilzkigu edo berotegian eguraldi bero eta lehor zakarregiak baditugu, erraz azal daiteke.
Arazorik ez izateko, tomate landarea ondo hezi behar da: ura maizegi ez, baizik eta tarteka emanez, beren kasa lur sakonetan ur bila luzatuko diren sustraiak eman ditzan behartu. Horrela, kaltzioa eta bestelako jaki garrantzitsuak eskuratzeko sustraije hedatuago eta eraginkorragoa izango du. Gaizki haziz gero, ura behar adina eta maiz emanez gero, landareak ez du sustrairik luzatuko eta ez da jaki bilaketan zailduko. Sustraiak enborraren bueltan geratuko dira, derrigor tutu beltzean barrena etortzen zaien uraren zain. Horrela, faltan izango ditu, kaltzioa ez ezik, burdina, magnesioa, boroa eta beste jakiak ere. Gutxi behar ditu jaki horiek, baina nahitaezkoak dira tomate usaintsu, koloretsu eta dasta onekoa nahi badugu.
Ipurdia belztu zaion tomatea ikusten baduzu, kontuan izan: gehiegi ureztatu eta gaizki hezi da tomatea, ezin izan da behar bezala elikatu eta dasta eskasa izango du; ura, berriz, bai erruz izan du eta handia, lehiaketetara eramateko moduko tamainakoa izango da. Handia, arbiburua baino handiagoa, ur soilez puztua eta, hortzak izerdi, tomate hori ahoratzen duzunean tomatearen ordez arbia bera jaten ari zarela irudituko zaizu: zakarra, usainik gabea, dasta murritza, oso motza duena.
Kanpoan, negutegirik gabe tomatea egin nahi duenari beti gomendatzen diot saioa egitea.
Baratzean saioak errazak dira, eta azkar ikusten dira ondorioak eskuratzeko emaitzak. Jarri bi sail lur bera, ongarriketa bera eta tratu bera eman zaien tomate landareekin; ureztatu maiz bata eta ureztatu gabe utzi bestea (soilik itsasteko bi antoxinkadak emanda). Gero bateko eta besteko tomateak jan. Eta ahoak haginduko du: ekarri niri ureztatu gabekoak. Ureztatutakoak koinatuari oparituko dizkiogu.
Duela ehun urte, tomatea entsaladan jaten ez zenean, tomate saltsa egiteko aldaerak landatzen ziren, “udare” motakoak, arta-babarrun (Zea mays eta Cucurbita pepo) soroen bazterretan, gaur kuia jartzen den eran. Eder askoak ziren ureztatu gabeko tomateen saltsa haiek, muxua bezala ipurdi gorriak, noski.
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]