Gaixotasuna gure artean egon da beti, garena garenetik, Edendik kanporatuak. Gure bekokiko izerdiz jango dugu, lurrera itzuli arte, handik izan gara hartuak eta; hautsa gara, eta hautsera itzuliko gara. Izan gure bekatuengatik, izan gure erruagatik edo halabeharrez, gaixotu egin gara eta gaixotuko gara. Horregatik, gaixorik ez egoteari osasuna deitu genion. Ez genekien, ez genuen oraindik ikasi.

Geroago hautespen naturala irakatsi ziguten. Gure artean banako indartsuenek, abilenek, inguruneari hobekien egokituek aurrera egingo zuten eta euren ezaugarriak, guztiz baliotsuak, ondorengoei laga. Nola naturan hala gizartean. Gure patua onartzea egokitu zitzaigun, bai lantegian, bai sukaldean, bai gerran. Halabeharrez egokitu. Dagoenean egon, eta ez dagoenean hor konpon.

Baina ikasi genuen. Ikasi osasuna ez dela gaixorik ez egotea soilik; ez dela bihozberatasunez eta otzantasunez jantzita patua onartzea, ezagutzaz jantzita gaixotasunari aurre egitea baizik. Mendez mende pilaturiko ezagutza, mundu osoko emakume eta gizonen ikerketa zientifikoan oinarrituriko ezagutza kolektiboa. Guztiona eta guztiontzat, gurea. Hori horrela, bi mundu gerlen ondoren, eta kolonialismoaren gaitzaz oharturik, osasunaren definizio berria etorri zen. Osasuna ongizate osoko egoera da; ongizate fisikoa, psikikoa eta soziala. Jakin badakigulako amiantoak jende asko hiltzen duela edo, hobe esanda, amiantorekin lan egitera behartuak izan diren langileak hiltzen ari direla. Lan baldintza petralak dauzkaten emakumeen osasun egoera sakela beteta duten gizonena baino askoz okerragoa izan daitekeela. Badakigulako, jakin, egoera sozialak osasun mentala erabat baldintzatzen duela. Osasuna gizarteak ere baldintzatzen duela.

Eredu biomedikoarenak egin zuen. Osasun zerbitzuak pazienteen ezaugarriei egokitu behar ziren, eta ez alderantziz. Euren adina, sexu, genero, euren nahi eta sinismenei, baita hizkuntzari ere egokituriko arreta. Pertsonengan eta komunitatearen beharretan ardazturiko osasun arreta eredua. Eta horrekin batera osasun sistema publiko eta unibertsala sortu zen, zergen bitartez ordainduta eta erabiltzeko orduan doakoa. Egungo osasun sistema, izan Osasunbidea edo Osakidetza, euskal gizartearen erdigunean kokatuta dagoela esan daiteke. Izan ere osasunerako eskubidea ongizatearen oinarrizko euskarria bilakatu baita. Eta eskubide horren urraketa, edo osasun arloan ezberdintasunak onartzea, ekitate ezarik lazgarriena dela esan daiteke, zalantzarik gabe. Denak ala inor ez. Osasuna, beraz, eskubide unibertsala da, kolektiboa, bakarka nekez lor daitekeena eta norbanakoaren pribilegio gisa onartezina.

Lurra eguzkiari biraka ari zaion bezala, kapitalismoaren oldarra ere nekagaitza da, osasunaren kontzeptu berria sortzeraino: egokitzapenaren eredua. Azken batean, guztiok gaixotu eta hilko gara, eta ongizate osoa ezinezkoa da. Gizartea zahartu egin denez, garestiegia da guztien osasun beharrei merezi duten arreta ematea. Egokitzapenak zera dio: diabetikoa izan zaitezke baina osasuntsu bizi eta, batez ere, zoriontsu bizi. Zein gaitzak jota zauden ez da garrantzitsuena, ezta jasotzen duzun arreta; zure ingurunea da garrantzitsuena, zu. Pozik eta alai, zaudenean egon eta daukazunaz balia zaitez. Engaiatu zeure burua.

Neoliberalismoaren ereintzak fruitua jaso du, uzta oparoa. Osasun sistema publikoen gainbehera, ezagutza kolektiboaren desjabetzea, ekitate eza. Osasun pribatuaren gorakada. Txarragoa izan zitekeen eta txarragoa da zoritxarrez. Ikasitakoa ahaztu zaigu. Askatasunaren amuari lotuz, kapitalismoaren ereduarekin bat eginez, norbanakoaren apetak, interesak eta zoro gogoa lehenetsi zaizkio ongizate kolektiboari. Elkartasunik ez; libertatea, zorionerako pasaportea. Ez gara kalera aterako ez, osasun publikoaren defentsan, ez diogu behar duenari emango, gure interes pertsonalak jokoan ez badaude ez gara kexatuko. Kapitalismoa nagusi, zapaltzaileen etika gure egin dugu: sabela beteta, besteak hor konpon. Bizitza laburra da, laburra denez: zentzuak luze eta zabal behar du izan. Berriro ikas dezagun; ongizatearen oinarria den osasuna, ongizate fisikoa, psikikoa eta soziala alegia, kolektiboa izango da edo ez da izango. Guztion artean, guztiontzat eta guztiona. Letra gorriz idatzi behar bada ere.