Ongarri gordinak eta sapelarra
Ongarriketaren gaia ez da saguzarraren eguerdiko doministikua. Luarra, simaurra edo dena delako ongarriarekin beti helburu bera dugu: lurrari bizia ematea. Lurrari ematen diogu eta ez landareari. Lurraren baitako mikroorganismoen bizimodua sustatzen dugun neurrian lurra biziago izango da eta bizialdi horretatik osatuko da lur horretan hazten ari diren sustraien manjatera.
Ongarriketan produktu kimiko industrialak erabiltzen ditugunean lurrari bizia kentzen ari gara. Lurra piztu beharrean erretzen ari gara, hiltzen. Ongarriketa kimikoa etengabekoa bihurtzen bada, gero etorriko da lurraren antzutzea: janariz lepo betea baina kateatuta dagoen lurra, sustraiek janariok hartu ezin dituztela. Lur gaineko landarea indargabe, erkin, kaden flakiak jota bezala ikusiko dugu, eta uztarik ez. Lur horiek nekez bere oneratzen dira eta irtenbidea okerragoa da: hidroponikoa, hau da, lurrik ukitzen ez duten landareekin uztak ekoiztea; hori bai kimikoa, azkena!
Horrelakorik ez gertatzeko ongarriketa organikoa erabili beste aukerarik ez dugu. Gure bizimoduak sortzen duen “hondakin” organiko guztia erraustegi hiltzaileetara bideratu ordez luartu eta ongarri bihurtu beharko genuke, eta bueltan, elikagai, lurrari eman.
Simaurrak luartuta edo onduta ematea da ohikoena, baina jaki berdeak, freskoak, heldugabeak bere gordinean ematea ere ez da gauza berria gure nekazarientzat. Baina hala dirudi. Landareak bere gordinean lurrari emateari ongarri berdea esaten zaio orain. Nik gurean ez dut horrentzako izenik ezagutu, baina izenik gabe ere erruz egin izan da.
Ongarri berdearen helburu nagusia lurra ontzea da. Lurraren egitura fisikoari eta kimikoari eustea edo baldintza hobeetara eramatea. Ongarri hitza bere osotasunean betetzen du, lurrari on ugari egiten dio: jakiak ematen dizkio, baina baita ere harrotzen du, lurra sakonean lantzen du, azpiko jakiak gora ekartzen ditu, azaleko higadura eragozten du, lurraren bizitza zikloa aberasten du eta abar. Ongarri berdea egiteko, erabili gabe dauden lur gorri zatietan, baratze eta soro, landare nahasketa jakin bat ereiten da. Landare horiek heldutasunera iritsi eta loratzera doazenean moztu eta lurrarekin berarekin nahasten dira. Horixe da ongarri berdea, gordina. Oraintxe egiten da mozte hori, landareak izerdi berriaren indarra izan eta lurrari eman diezaion. Inork ba al du lan horretarako “ongarri berdea” ez den euskarazko izenik? Edo tajuzko izen proposamen berririk?
Udazkenean utzi eta orain barazki edo landare landaturik gabe “hutsik” dauden baratzeko taulenak edo soroak, ezer erein gabe utzi baditugu ere landare askok kolonizatuta dituzte. Horiek, bakoitzak bere neurrian, ongarri berdearen lana egiten dute. Bat edonon ezaguna dela esango nuke: sapelarra (Stellaria media) edo sapabelarra, edo txabarkoia, edo albaraka-belarra, edo arpelarra, edo... Berez ondo ongarritutako lur landuetan udazkenean sortzen den belar tortoka da eta oraintxe loratzen da. Loratu denean udaberria iritsi dela esaten da. Aziendak urte sasoi honetan izaten duen berde gosearekin oso gustura jaten du, baina kontuz eman behar omen zaio, puztu egiten omen du-eta. Loratu denean lurra lantzeko garaia etorri da. Gure etxean urtarrilaren amaieran loratu zen eta baratzearen sasoi berria abiarazi zuen.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]