Kandido Saseta oroimenean izango dute, 85 urte geroago
Eusko Gudarosteko komandantea Asturiasen hil zuten 1937ko otsailaren 23an, beste ehun gudarirekin batera, sorterritik urrun eta errepublikaren alde borrokan. Kepa Ordoki elkarteak omenaldia antolatu du otsailaren 26an Hondarribiko hilerrian, 2008az geroztik Sasetaren gorpuzkiak dauden tokian bertan.
Areces herrian, Asturiasen, hamarkada askotan “euskaldunen zelaia” izeneko toki bat existitu da usategi baten alboan. Han, 1937an euskal gudariek Euskal Herritik kanpo egindako borrokaldi gogorrenetako bat gertatu zen errepublikaren alde, Nalón ibaia gurutzatu ondoren. Euzko Indarra, Amaiur eta Prieto batailoiek osaturiko espedizio brigadak Oviedoko erasoan parte hartzea zuen helburu, iparraldeko frontea indartzeko. Baina tropa frankisten suaren pean harrapatuta geratu ziren eta dozenaka hil, haien artean Kandido Saseta buruzagia.
85 urte geroago, eusko gudarosteko komandantea omentzeko ekitaldia antolatu du beste behin Kepa Ordoki oroimen elkarteak Hondarribian.
Gipuzkoako defentsaren antolatzaile
Kandido Saseta Etxeberria Eusko Gudarosteko militar profesional bakanetakoa zen, gudariek arras miretsia lidergorako zuen gaitasunagatik. 1904an Hondarribian jaioa, errekete izan nahi eta Ávilako akademia militarrean egin zituen ikasketak; Afrika iparraldean espainiar armadarekin aritu zen, Arrifeko matxinatuen kontra. 1936ko altxamenduak Gasteizen harrapatu zuen, hango goarnizioko intendentziako kapitain zela, baina segituan igaro zen errepublikarren aldera.
1937ko urtarrilean Jose Antonio Agirre lehendakariak Asturiasera bidali zuen, euskal espedizio brigada gidatzera
Azpeitian Eusko Gudarostea sortzen giltzarri izan zen hondarribiarra, baita Gipuzkoako eta Bizkaiko fronte sistema eta lubakiak osatzen eta defenditzen ere. Bi aldiz zauritu zuten operazio horietan, bata Andatzan eta bestea Legution. 1937ko urtarrilean Jose Antonio Agirre lehendakariak Asturiasera bidali zuen, euskal espedizio brigada gidatzera. Arecesen etsaien tiro artean hil zuten, antza, eskuan granada parea zuela tiro batek buruan jota. "Kuartelean geratzen diren komandante horietakoa izatearen famarik ez zuen Sasetak", azaldu du Aitor Agirrezabalek Gara-n idatzitako artikuluan.
Sasetaren heriotza sekulako kolpea izan zen Euskal Herrian frankisten bonbapean gero eta estuago zeuden errepublikarrentzat. Bilbon hileta jendetsua egin zioten, baina gorpurik gabe, haren gorpua non zegoen ez baitzekiten.
Hamarkada askotako misterioa
Bere heriotzaren ingurukoak misterio bat izan dira urte luzez, eta oraindik ere kontu ugari daude argitzeko, esaterako, azken borrokaldi hura nola izan zen. Parisen EAJk gordetako hainbat dokumentuk diotenez, ikusita faxistek inguraturik zeudela gudariek atzeraka egitea agindu zuen, baina bera izan omen zen borroka zelaian geratu zen azkenetako bat, bere pistola jaso zuen ANVko batailoiko kide batek esandakoaren arabera.
2008ko martxoaren 8an Sasetaren gorpuzkinak berreskuratu zituzten Aranzadi elkarteko kideek Arecesen, borrokaldia gertatu zen gunetik gertu. Horretarako ezinbestekoa izan zen Ramón Valdes herritarraren testigantza: aitarekin batera komandantea lurperatu zuen 1937ko otsailaren 23 hartan.
“Goizeko 10etan hasi genituen lanak. Lokatzez betetako bidea da Arecesekoa. Ordubete pasa eta gero Ingalaterran egindako luma, metxero bat eta txapa bat aurkitu genituen”. Hala azaldu zuen Iñaki Egaña historialariak Nabarra aldizkarian (85. zk.) aurkikuntzaren kronika idatzi zuenean.
Non dira besteak?
"Bizi genuen giroaren presioak, hainbeste urte bere bila ibili eta gero, eta hainbeste denboran gordeta egondako sentipenek eztanda egin zuten emozio indartsu batez", hala kontatu zuen Arantza Saseta Kandidoren bilobak Aranzadiana aldizkarian egun hartan bizitakoa. Kandido Sasetaren gorpuzkiak Hondarribian daude orain. Baina duela 85 urte bizia galdu zuten beste dozenaka gudarien gorpuzkien berririk ez dugu, “euskaldunen zelaia” edo pradón de los vascos horretan behar lukete.
Gipuzkoako Aldundia saiatu zen 2013an Aranzadiren bidez haiek des-hobiratzen, baina Pako Etxeberria auzitegi-medikuaren esanetan oso zaila da gorpuak berreskuratzea, ez daudelako hobi zehatz batetan, sakabanatuta baizik.
Omenaldia otsailaren 26an
Kepa Ordoki – Memoria Historikoa Bidasoan elkarteak Kandido Saseta omentzeko ekitaldia antolatu du otsailaren 26an, larunbatarekin, Hondarribiko hilerrian. Herritarrei dei egin diete lore-eskaintzan parte hartzera; Telesforo Monzonek sorturiko Txikia kanta ere abestuko dute.
Gainera, Olaso Dorrea fundazioarekin batera poesia, kantua eta dantza ardatz izango dituen emanaldiak egingo dituzte urtean zehar.
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori,... [+]
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Iazko uztailean, ARGIAren 2.880. zenbakiko orrialdeotan genuen Bego Ariznabarreta Orbea. Bere aitaren gudaritzaz ari zen, eta 1936ko Gerra Zibilean lagun egindako Aking Chan, Xangai brigadista txinatarraz ere mintzatu zitzaigun. Oraindik orain, berriz, Gasteizen hartu ditu... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
Hamarkada askotako eskaeraren ostean, Parisko Marceau etorbidearen 11. zenbakian dagoen jauregi historikoa EAJren esku geratu da azkenean. Jeltzaleentzat, balio monetariotik harago, balio sinboliko itzela du eraikin horrek, erbestearekin eta faxismoaren kontrako borrokarekin... [+]
Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]
1937 eta 1940 artean, Eusko Jaurlaritzak bere zerbitzu sozialen bidez, Iparraldeko osasun zentro handiena izango zena zabaldu zuen Bidarten: La Roseraie ospitalea. Helburua zen Hego Euskal Herritik gerraren ondorioz uholdeka zetozen zauritu eta elbarriak artatu eta... [+]
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
