Historia militarraren kontra, eta alde
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten dira eta ez historialariak; baten bat badagoen arren. Bistan denez, gatazka belikoei lotutako edukiak oso emankorrak dira. Aldizkariak, bideo-jokoak, dokumentalak eta halako mila produktu ekoizten da urtero, dirudienez publiko orokorrak interes handia du eta.
Susmoa dut, ordea, horiek denek ez ote duten gerraren inguruko miresmen epiko bat sustatzen, eta azken finean, militarismoaren aldeko diskurtsoa zabaltzen laguntzen. Halaber, gatazka belikoen inguruko eduki horiek historia nazionala egiteko baliatu izan dira, hots, estatu-nazioen arrazoia justifikatzeko eta nazionalismoa pizteko. Gogora etortzen zaizkit, esate baterako, 1813ko Gasteizko Batailaren urteurrenaren harira egin izan diren antzezpenak.
Zorionez, historia militar guzia ez da halakoa. Bada bestelako historia bat, gerraren ifrentzua erakusten diguna. Hau da, gerraren historia sozial eta kritiko bat. Izan ere, frontean gertatzen dena baino askoz ere gehiago da gerra. Epikotasunetik urrunduz, halako ikerketek azalerazten dituzte, esate baterako, hiritar eta zibilek sufritzen dituzten nahigabeak, sexu-indarkeria edo etsaia deshumanizatzeko eta brutalizatzeko baliatzen diren diskurtsoak. Gerraren historia sozialak, gainera, fronteari ez ezik atzeguardiari ere begiratzen dio; azalerazteko gerra nola eta nork finantzatzen duen, gerraren atzean dauden interesak, horniketa nola egiten den edo diziplina mantentzeko beharrezkoa den militarizazioa eta autoritarismoa nola ezartzen zaizkien hiritar arruntei.
Halakoxea da Josu Santamarinak berriki gerra zibilari buruz argitaratu duen Euzkadi en ruinas (Euzkadi brrindua) liburua. Liburu horrek azaltzen ditu, besteak beste, armak, munizioak, fronteak, lubakiak, bunkerrak, oroigarriak eta abar. Baina baita ere, hitz egiten du atzeguardiaz, bizitza publikoaren militarizazioaz, horniketaz, biktimez eta horrek guztiak utzitako aztarna materialez. Bai bai, ongi irakurri duzue: aztarna materialak. Azken finean, arkeologia liburu bat baita eta gerrak utzitako zauri materialez mintzo da.
Badirudi, Ukrainan eta Gazan tiro hotsak behin-behinean isilduko direla. Baina, munduko potentzia guziak defentsa aurrekontuak handitzen ari dira. Halaber, propaganda makina martxan jarri dute, hiritarrak gerra hurbil baten balizko mehatxuaz beldurtzeko. Inoiz baino gehiago, gerrari buruzko ikuspegi kritikoa behar dugu; gerraren kolorea ez baita armen distirarena; lohiarena, odolarena eta gonbitoarena baizik.
Iragan udazkenekoa dugu liburua: Euskarazko izenak erromatar garaiko aldare eta hilarrietan (Nabarralde, 2024). Historiara jo du berriz Juan Martin Elexpuru idazle eta filologoak, eta argira ekarri euskarak epigrafian egina duen bidea, utzia duen aztarna, orain artean inork egin... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.
Donostiako Udaleko Memoria Historikoaren Aholku Batzordeko Sinbologia Lantaldeak dokumentazioa aurkeztu du, eskultura frankista dela frogatzeko. Eskulturaren jatorriaren inguruko eztabaida ireki nahi dute hirian, eta udal gobernuari zenbait eskaera egin dizkiote.
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]
Saint-Cloud (Frantzia), 1810eko apirilaren 1a. Napoleon enperadorea Maria Luisa Austriakoarekin ezkondu zen, eta eztei-tarta ikusgarria Marie-Antoine Carême (1784-1833) sukaldari ospetsuak egin zuen.
Baina Carême gorteko luxuetatik urrun jaio zen, Pariseko... [+]
Duela mende bat Perun aurkitutako momia baten aurpegiko tatuajeak aztertu berri dituzte. Emakumezko baten momia da eta 800 urte inguru ditu. Adituek ez dakite zer funtzio zuten tatuaje horiek, baina oso bereziak direla nabarmendu dute.
Batetik, aurpegiko... [+]
Erromako San Giovanni in Laterano plazan, errutinazko indusketa bat egiten ari zirela, arkeologoek IX.-XIII. mendeetako jauregi baten arrastoak topatu dituzte ezustean. Eta garai hartako aita santuen bizitokia izan litekeela uste dute. Bestela esanda, baliteke Patriarkatua... [+]
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin... [+]
Indo ibaiaren harana, duela 5.000 urte inguru. Mohenjo-Daro hiriak 35.000 biztanle inguru zituen eta, berriki PNAS aldizkarian argitaratutakoaren arabera, Giniren koefiziente oso baxua zuen, 0,22koa –koefiziente horrek gizarteen desberdintasun ekonomikoa neurtzen du,... [+]