Itxura ahuleko ehiztari ahaltsua
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau zentimetro eskaseko izaki batengan? Antenek bere luzera erdia izanda gainera. Eta izaki hori izutia, erdi gardena eta kamuflatzeko trebea baldin bada are eta gehiago! Hor bada gure protagonistaren osperik ezaren arrazoia. Hala ere, ez du interesa pizteko txinpartarik falta.
Krisopak neuropteroak dira, Neuroptera Ordenakoak, alegia. Ordena horretan, gaur egun, 5.000 espezie inguru ezagutzen dira, hamasei Familiatan banatuta. Intsektu hauek metamorfosi osoa betetzen dute, hau da, lau faseko bizi-zikloa betetzen dute: arrautza, larba, pupa eta intsektu heldua (edo imagoa). Arrautzak zuhaitzetan edo landareen hostoetan jartzen dituzte emeek, hari mehe eta ikusezin batean zintzilikatuta: multzoka edo banaka, espezieen arabera. Larbek bere soinean hondakinak eta zaborrak eramaten dituzte kamuflatzeko. Azalez bi aldiz aldatzen dute, kuskua (kapulua) egin aurretik.
Fisikoki animalia ahula dirudi, bere kolorazioa oso apala da, berdea eta hego garden eta handiek gorputzaren eskasia eta biguntasuna salatzen dizkigute. Antenak luzeak dira eta buruan urre-koloreko eta distira gorriko begi deigarriak dituzte. Pausatzerakoan lau hegoak teilatu modura jasotzen dituzte bere bizkar gainean, eta hegaldi azkar eta motzak burutzen dituzte gordeleku batetik beste batera ihes egiten dutenean. Itxura ahula, bai, baina zerez elikatzen dira ba intsektu lotsati hauek? Ba, gizakiok sarritan esker txarrekoak gara eta ez dugu jakiten gure lagun diren izakiak behar bezala identifikatzen eta are eta gutxiago zuzentasunez baloratzen, krisopak landare-zorriez elikatzen baitira, besteak beste. Kukurutxak (“bitxo-bola” ospetsuak) ere bere elikagai dira, zenbait sitsen beldarrak bezalaxe. Eta bere garrantzia sare trofikoan, elikadura katean, hain da garrantzitsua, beste intsektu batzuen izurriteak kontrolatzeko erabili izan baitira, kontrol biologikoa egiteko. Horrela eraman zituzten Australiara garai batean bertako izurrite batzuk kontrolatu nahian, baina krisopek bertan betetzen ez ziren eskari ekologiko batzuk badituzte eta ez zuten lortu Ozeaniako klima eta baldintzetara egokitzea. Gaur egun, krisopen larben salmenta puri-purian dago, pote txikietan larba mordoska komertzializatzen dira. Larba horiek gautiarrak dira eta egunez apenas ikus daitezke. Larbak kanibalak direnez, ez da lan samurra izaten ordea larba kopuru handiak lortzea!
KRISOPA BERDEA Chrysopa
TALDEA: Ornogabea / Intsektua / Neuroptera Ordena / Chrysopidae Familia.
NEURRIA: 30 mm antenak barne.
NON BIZI DA? Landa lur, belardi, lorategi, baso, hezeguneetan...
ZER JATEN DU? Beste intsektu txikiak, batez ere landare-zorriak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]