Gorrian zuri
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen zaigu.
Aspis sugegorria (Vipera aspis)
TALDEA: Ornoduna/ Narrastia.
NEURRIA: 60-70 cm inguru.
NON BIZI DA? Eremu lehorretan, harri eta landaretza dagoenetan.
ZER JATEN DU? Ugaztun txikiak, batez ere.
BABES MAILA: Ez dago babestua.
Sugegorria baita fama hartu duena; sugegorria, gizartean txertatu den izena, beste guztiek memoria kolektibotik alde egin duten bitartean. Ez ditugu sugeak ezagutzen, baina beldurrak betiko ainguratu digu sugegorriaren izena; eta transmititu zaigu, belaunaldiz belaunaldi: “Kontuz sugegorriarekin, pozoia du eta!”.
Baina, nolakoa da sugegorria? Erantzun ohikoenetik has gaitezen: sugegorria, gorria da –nola ba! izenak berak esaten digu eta!–. Gorria, esan dezagun, bere zentzu zabalenean, noski. Arrea, nabarra, marroia… hainbat aldaeratan, baina kolore hori omen du. Eta esango digute, sugegorriak bizkarrean marra izaten duela, sigi-saga eta hiruki formako burua. Hala zabaldu da, eta hala jaso dugu gehienok. Ez dugu esango guztiz okerra denik, baina ezaugarri nabarmenenetan ez genituzke horiek aipatuko. Gorri koloredun eta sigi-saga egiten duen marradun sugeak gehiago ere badira, eta hiruki formako burua hainbatek jartzen dute, batez ere mehatxupean ikusten dutenean haien burua.
Sugegorria ondo bereizteko bi ezaugarri izan behar dira kontuan Euskal Herrian: bat, sugegorria da begi-ninia bertikala duen suge bakarra. Bi, sugegorriak gorputzeko eta buruko ezkatak tamaina berekoak ditu; gainontzekoek burukoak gorputzekoak baino nabarmen handiagoak dituzte.
Ezaugarri horiez gain, ordea, oso kontutan izan beharreko beste puntu bat ere bada. Sugegorri guztiak ez dira gorri kolorekoak; ez ale guztiak, behintzat. Euskal Herrian hiru sugegorri mota daude. Sugegorri kantauriarra (Vipera seoanei), aspis sugegorria (Vipera aspis) eta lataste sugegorria (Vipera latastei). Eta sugegorri kantauriarra da, izatekotan, hiruretan gorriena. Beste biak, ordea, izan daitezke gorriak, baina hartu ditzakete kolore argiagoak ere: gris, arre, horixka edota krema koloreak.
Sugegorrien gorrian, sarri zurira jo dezakeena da, beraz, aspis sugegorria. Landaretza arteko gune harritsuak eta lehorrak ditu gustuko, eta harri argien artean ederki ezkutatuko du bere burua, zelatan, ugaztun txikiren bat noiz pasako. Izan ere, mikrougaztun jale amorratua da eta bere dietaren ehuneko oso altua osatzen dute horiek. Horretarako erabiltzen du bere pozoia: ehizatzeko. Eta oso behartua ikusiko balitz, baita bere burua defendatzeko ere.
Beste sugegorriak bezala, gorputz motzekoa da, baina sendoa. 60-70 cm inguruko luzera har dezake, eta kolorazio eta diseinu aldetik aniztasun handia duen espeziea da. Araba ia osoan topa dezakegu aspis sugegorria, eta Nafarroan, erdialdean. Pirinio aldera ere zabaltzen da, ordea, eta hor barneratuko da Iparraldeko lurretan. Pirinioetako mendi garaietan, 2.000 metrotik gora ere bizi daiteke. Ugaldu udaberrian egingo da, nahiz eta iraila-urrian ere izaten duen bigarren ugal garai txikirik.
Fosilek ez dute gezurrik esaten, ezta ikerketa genetikoek ere. Horiek ikertuta ondorioztatu da, esaterako, behe-erdi Pleistozenoan jada izan zirela aspis sugegorriak Iberiar penintsulan. Burgoseko Atapuercan azaldu den moduan. Ikerketa genetikoen arabera, aspisa eta latastea dira sugegorrietan zaharrenak. Ondoren sortuko zen seoanei sugegorria, eta bere gorritasunak itsutuko zuen pertsona eta jarriko zion izena: sugegorria!, beste sugerik ez ikusteraino!
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.