Ura giza eskubidea da, eta Nazio Batuen Erakundeak eskubide hori aintzatetsi zuen 2010ean. Bizitzarako eta pertsonen duintasunerako funtsezko baliabidea da. Multinazional asko baliabide hori kontrolatzen saiatu dira, onura handiak bermatzen dizkielako, eta inor ere ezin da urik gabe bizi. Uraren horniketan ez dago lehiarik – zerbitzua enpresa bakarrak ematen du udalerri bakoitzean–, bezero gatibu bat dago – inork ezin duelako baja eman ur-zerbitzutik–, eta kudeaketa pribatua herritarren kontroletik libratzen da. Horregatik ezin da onartu giza eskubideen arloan, ura burtsan kotizatzen hasi den arren. Baina ura eta haren ekosistemak, naturako ondasun eta baliabide guztiak bezala, kolektibitatearen natur-ondarearen parte dira, eta gobernuek bermatu behar dute ez dela negozio pribaturik egingo ondasun komunekin.

Bilbao-Bizkaia ur azpikontratatuak

EAJk Bilbao Bizkaia Ur Partzuergoaren (BBUP) inguruan egindako kontzentrazioan, uraren monopolioaren bidezko kontrol politikoaz gain, beste perbertsio bat dago: ur zerbitzua negozio gisa ikustea. Bilbo-Bizkaia paperean publikoa bada ere, egia esan bere kudeaketa ereduan enpresa pribatuen irizpide berberen arabera arautzen dela. Izan ere, formari dagokionez titulartasuna publikoa bada ere, praktikan, diru publikoaren kudeaketa zuzenetik esku pribatuetara igaro den eredu bat indartu da urteen poderioz, azpiegitura berriak eraikitzeko ez ezik – Aldundiaren eta BBUPren arteko hitzarmena, 2008-2016 urteetarako, 316 milioikoa zen azpiegitura berriak egiteko–, zerbitzua bera azpikontratazioen bidez kudeatzera ere pasatu delarik. Zerbitzuen azpikontratazio- eta kanporatze-maila oso altua da. Modu honetan enpresa pribatuek, azpikontratatzean ere, poltsikoak betetzen dituzte Bilbao-Bizkaia Partzuergoak emandako milioi askoko kontratuekin. Multinazionalak eta enpresa handiak dira azpikontratatuak, hala nola Iberdrola, Acciona edo Aqualia, Suez…. eta horiek dira uraren fakturetan ordaintzen den diru publikoaren %60 baino gehiago eramaten dutenak. Ezkutuko pribatizazio horren perbertsioan azpikontratetako langileak dira, euren lan baldintzen prekarizazioan, ordaintzen dutenak.

Bilbao-Bizkaia Ur Partzuergoa gero eta urrunago dago tokikotik eta egitura oso urrun du udal eta eskualde eskalatik. Han, erabakiak eta eguneroko kudeaketa ordezkaritza txikiko eta gutxieneko parte-hartzerik gabeko organoetan hartzen dira, eta gardentasunari dagokionez, gero eta opakoagoa da. Bai berton eta bai kanpoaldean ere kalte ekonomikoa ekarri duten erabakiak ere hartu izan dira, hala nola Argentinan eta Uruguain egindako inbertsioak, Partzuergoaren helburuetatik guztiz kanpo daudenak eta eragiketa merkantilista ez-logiko eta justifikaezinak direnak, eta are gutxiago oinarrizko ondasuna den urarekin. BBUPen monopolioak Europan pentsaezina den zerbait ere badakar, Uraren Esparru Zuzentarauak adierazten baitu uraren gaineko kudeaketa eskumenak konfederazio hidrografikoen esku utzi behar direla. Hots, arroak kudeaketa-unitateak direla. Baina Bilbo Handiaren ereduak Europako Zuzentarauari muzin egiten dio eta nahiago du guztia Bizkaia mailako monopolio batean kontrolatu. Hortik kanpo zen azken eskualdean, Busturialdean, Ur Partzuergoaren estatutuetan EAJk burutu duen aldaketa Estatu-kolpea izan da, herritarren erabaki demokratikoari bidea moztuz eta udalerri guztiak batera integratzeko gehiengo kualifikatuaren ordez sinplearekin bakarrik nahikoa zela erabakiz.

Beharrezkoa da kontrol sozialerako eta demokrazia parte-hartzailerako modu berriak sustatzea, gardentasuna eta herritarren parte-hartze eraginkor eta proaktiboa bermatzeko, Aarhuseko Konbentzioak ezarri zuen bezala. Halan da, 2003ko maiatzaren 26ko 2003/35/EE Zuzentarauak Europako araudira ekarri zuen konbentzioa, eta uztailaren 18ko 27/2006 Legeak, “Informazioa eskuratzeko, parte-hartze publikorako eta justiziara jotzeko eskubideak” arautzen dituenak, Espainiako araudira. Horren harira, azken bost urteetan demokrazia hidrikoaren kontzeptua gizarte-erakunde askok hartu dute, batez ere Europan, kezkatuta baitaude korporazio handiek gero eta nagusitasun handiagoa dutelako ur zerbitzuen kudeaketan.

Udaleko ur zerbitzu publikoak

Eta ur-zerbitzua benetan publikoa eta udalekoa balitz, non Udal bakoitzak erabakiko lukeen nola eman herritarrei mesede egiteko, eta ez multinazional handiei? Enpresa pribatuei azpikontratatzen ez zaizkien baliabide propioekin ematen den zerbitzua, langileak erakunde publikokoak direla eta enplegu duin eta kalitatezkoak dituztela. Ingurumena errespetatuko lukeen zerbitzua, baliabide naturalak optimizatuz eta errentagarritasun ekonomikorik bilatu gabe. Herritarren parte-hartzea eta kudeaketaren gardentasuna bermatuko duen eredua. Herritarren eskalan egindako eredu demokratikoa. Eredu horretan ura ez litzateke botere eta diru joko bat, baizik eta giza eskubidea blindatzen duen zerbitzu publiko bat. Orduan, zergatik ez egin denok Busturialdeko Ur Partzuergoaren aldeko apustua?

Urdaibai Biosferaren Erreserba garapen iraunkorreko esperientzietarako laborategi izateko helburuarekin sortu zen, esperientzia horiek beste eremuetara esportatzeko asmoarekin. Momentuz ez da ezer esportatu ez sortu. Johannesburgoko goi-bilkuran bermatu beharreko iraunkortasuna neurtzeko bost elementu adostu ziren: ura, elikadura, energia, osasuna eta biodibertsitatea. Uraren politikaren antolaketa berria arro hidrografikoa oinarrizko unitate gisa hartuz, ikuspegi holistiko batetik etorkizuneko erronkei aurre egiteko. Erronka horien artean nabarmentzekoak dira klima aldaketarekiko konpromisoa, uraren kalitatea eta saneamendua hobetzea, ur galerak minimizatzea edo uholde arriskuak gutxitzea, uraren eta energiaren arteko harremana, azpiegituren diseinua eta eredua, gizartearen parte-hartzea eta abar.

Busturialdeko Ur Partzuergoak baditu konpondu beharreko aspektuak; baina ez dira konponezinak. Besteak beste, udako sasoiko ur faltari erantzuteko Oizeko hodia berriztu beharra dago eta horretarako Bizkaiko Aldundiak bazuen proiektu bat, 8 miloi eurotakoa Iosu Madariaga diputatu zenekoa. Ez dago aitzakiarik Foru Aldundiak inbertsio hori egin ez dezan. Kudeaketa eredu baten aldeko apustua egin behar dugu, non erakunde publiko kudeatzaileak bere jardueren eta erabakien berri emango duen, bai bere mendeko botere publikoei, bai herritarrei. Gainera, funtsezkoa da plangintza prozesuetan uraren hiri-zikloari lotutako erabiltzaile eta eragile sozial guztien inplikazioa erraztea, printzipio komunetan oinarrituta aurrera egiteko beharrezkoak diren adostasunak sustatuz. Uraren kudeaketa publikorako eredu bat eskatzen dugu, irabazi-asmorik gabekoa, ikuspegi sozioekologikotik herritarrek interes orokorreko zerbitzu gisa dituzten eskubideak errespetatuko dituena, tokian tokiko energia sorkuntza burujabearekin batera uztartuko dituena.

*Iratxe Arriola Eako Alkatea da, eta Bizkaiko batzarkidea EH Bilduren ordezkari bezala