Euskaraz idatzitako XVI. mendeko amodiozko bi poema aurkitu dituzte Gipuzkoako Artxibo Historikoan
Oñatin dagoen Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoan euskaraz idatzitako maitasunezko bi olerki aurkitu dituztela jakinarazi du Gipuzkoako Foru Aldundiak. XVI. mendekoak, 1515. urte ingurukoak, direla zehaztu dute eta Euskal literaturan agertzen den idatzizko lehen poema dela adierazi dute Gipuzkoako Foru Aldunditik.
Azkoititik zetorren notario protokolo batean aurkitutako poemak direla azaldu du Harkaitz Millan Gipuzkoako Foru Aldundiko kultura diputatuak. Koldo Mitxelena kulturguneko ikerketa gelan egindako prentsaurrekoan eman dute aurkikuntzaren berri eta azaldu dutenez "zorioneko karanbola" izan da testuak gaur egun arte kontserbatu izana: "Poemak dituen dokumentua testamentu eskritura baten koardenotxoaren estalki gisa erabili zen eta horrela egun arte iristea lortu du. Idazkiak izatez ez ziren sortu kontserbatu behar zen testu batean".
Euskarazko jatorrizko poemarik zaharrenak izan daitezkeela zehaztu du Millanek, 1515. urte ingurukoak. Rosa Aierbe ikertzaileak Gipuzkoako Artxibo Historikoan egindako eskaera batek ahalbidetu du idazkiak aurkitzea: "Notario-formulario motako idazki baten inguruan euskaraz idatzitako hitz batzuen presentziak ikertzailearen arreta piztu zuen, eta hala artxiboren esku utzi zuen ikerketa".
Dokumentua lehenengoz ikustean "frustrazio moduko bat" izan zutela azaldu du ikerketa taldeko kide Ander Ros Cubas filologoak: "ezin ziren irakurri, baina patxadaz eta elkarlanari esker azkenean lortu dugu gehien gehiena irakurtzea".Aitortu dute, testuak "zailtasun handiak" dituela: "Dokumentua notario dokumentuen babes fisikorako erabili izanak eta euskarazko esaldiak gaztelaniazko testu batek uzten dituen zirrikituen artean idatzita egoteak zailtasun handia gehitu du interpretaziorako, idatzien antzinatasunaz gain. Idazkera moldea gotiko kurtsiboa da, eta horrek zailtasuna gehitzen du, hainbat letra oso antzerakoak dira eta hortaz, zailak bereizten. Arazoak arazo "gehiena irakur eta uler" daitekeela zehaztu dute, nahiz eta oraindik testuak "ikerketa sakon bat" eskatzen duen behin betiko generoaren identifikazioa egin ahal izateko".
Aurretik ere "tradizio luzea"
Hasiera batean gutunak zirela uste zutela azaldu dute, "ez baitu poema egiturarik": "Ezezaguna den egilea damutu egin zen, zirriborro bat egin eta bigarren poema batekin hasi zela ikus daiteke". Zehaztu dute ez dela gorde hauek baino poema zaharragorik, baina horrek ez duela esan nahi idatzitako lehenak direnik: "Erraz ikus daiteke honen aurretik bazela tradizio luze bat, eta hau ez zela zerotik abiatu. Egileak orduko lirikako elementuak baliatzen ditu baina, modu nahiko inkoherentean". Euskararen ikuspuntutik "balio handia" du eta hizkuntzaren aldetik dena da interesgarria: "ikusten da hizkuntza finkatu samarra dagoela etaa hortaz bazela tradizioa euskaraz idazten".
Poemaren transkripzioa
Ene laztan gozo ederra...euskara arkaikoko maitasun poemen bi zirriborroak hemen, Gipuzkoako dialektoaren ezaugarriekin. Bukatu gabeko testua, idatzia ertzetan eta idazketa-lerroen artean dagoela:
Ene laztan gozo ederra
penaz penaçen naçu.
Orreyn culez ninduçula
Nola amora nençaçun
ori escuan ezpata?
Çeure escuoz naraçu
andicoz eta ebeticoz
Barcaçio diqueçut ezcutaria,
usatu eztet arma guiza erayten
lecobidi guiçon gaztea
Amore minez penaçen
olloa lumaz estari
ni amorez yçerdi
ene barco negarretan
çaldiac [ag]ueri leyara
Niri [j]uan çatan neure amorea
leena [on]ezquero
oy [d]aducat neure vioçean barruna.
Egun] bat/ean ni/joeala
--------------------------
Goyçean goyçic jagui ninçan, astean egun batean, astean egun batean, da asteleen goyçean neure laztan velagay au[si] çequidan arrean neurc nay eneban vian, çeonçan aldean colpe andiac jo nenguian, vioçonen erdian.
Elizara vanijoean, colpea[u] ar neçanean Velaurico jarri ninçan, alderean aurrean neure vecatuaz confesatu, eguin [n]eba[n] bequela penetençia eman çidan, vide nevan bequela.
Vitarteco em[en] ni[a]gon
Umea hemen, Umea han
Chuck Groenink. Itzulpena: Nagore Perez
Ibaizabal, 2025
Historiaurreko istant bat du azpi izenburu liburu honek, eta horixe da, hain zuzen, egileak kontatu nahi diguna, istant... [+]
"Israelen kontrako boikot kanpainak martxan dauden honetan, kulturgileoi lerratzea dagokigu", adierazi du Saioa Alkaizak komunikabideetara igorritako oharrean. BDZk txalotu egin du Alkaizaren erabakia, eta Elkar argitaletxeari gonbita luzatu dio, "erabaki ausartak... [+]
2020ko Euskadi Literatura Saria irabazi zuen Cambiar de idea (Ideiaz aldatu) autofikzio feministarekin. Emakume idazleek literatura kanon patriarkalera egokitu beharra kritikatu zuen liburu horretan. Todo empieza por la sangre (Dena odoletik hasten da) bere seigarren... [+]
LAIDA ikerketa taldeak Bermeoko Arrantzaleen museoan abuztuaren 28 eta 29 antolatutako ikastaroan egingo duen hitzaldiaren sintesia da Arestiren ekarpen artistikoa nabarmentzea.
Parranda dezente egindakoa naiz Kardaberazen –Hernanin izen hori zeukan kalean, alegia–, baina ez nuen asko espero festa egin ahalko nuenik inoiz Kardaberazekin: a ze dibertimendua 1761ean argitaratu zuen Euskararen berri onak. Idatzi zituen beste lan gehienak ez... [+]
Joxe Azurmendi Otaegi euskal idazlea, filosofoa, saiakera egilea eta poeta da. Etikaren, politikaren, hizkuntzaren filosofiaren, teknikaren, euskal literaturaren eta, orokorrean, filosofiaren gaineko liburu eta artikulu asko plazaratu ditu.
- Eduki arduraduna: Haritz... [+]
Joxe Azurmendi (Zegama, Gipuzkoa, 1941-2025) idazle, filosofo eta saiakeragilea zendu da. Literatura eta pentsamenduaren arloan lan itzela egindakoa, intelektual gisa ez ezik, euskararen eta kulturgintzaren aldeko mugimenduetan engaiaturik eman zuen bizitza osoa. Besteak... [+]
6 urtez azpiko haurrek egunean ordubetez baino ezin zuten egon Debako liburutegian, eta egoera hori aldatzeko borrokan aritu da herriko ama talde bat. Udal gobernuak jarrera aldatu eta onartu du herritar guztiek, duten adina dutela, nahi dutenean egon ahal izatea liburutegian... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Ostegunean banatu dute saria, Amasa-Villabonako Hika txakolindegian. Bertan jakinarazi dute 2024koa izan dela 111 Akademiak banatuko duen azken saria.
Euskaltzaindiak, EHUko Gabriel Aresti Katedrak, Gabriel Aresti kultura elkarteak eta Bilboko Koral Elkarteak elkarlanean antolatu dute egitaraua. Ostiral honetan, adibidez, Bilboko Udalaren Txistularien Bandak Aitaren Etxea emanaldia joko du Euskaltzaindiaren... [+]
Diziplina askotan ibilia da Amaiur Epher (Izpura, 1994). Aktore lanak egiten ezagutu nuen orain urte batzuk. Diabolo Kiwi edo Frigo taldeekin erritmo dantzagarriak joz ikusi eta entzun du, ziur, batek baino gehiagok. Eta idazlea ere bada. Bigarren liburua argitaratu berri du:... [+]
Ekainaren 5ean 50 urte beteko dira Gabriel Aresti zendu zela, jaio zen hirian bertan, Bilbon. Ziutatearen tristeziak bestelako kolore bat duen garaiotan, belaunaldi berri batzuek Arestiren hitzak goratzeaz aparte, haren esanak gaurko egunetik aztertu dituzte hiri horretan... [+]
Heriotzak Eduardo du izena
- Egilea: Formol konpainia (eta Ander Lipusen manifestua)
- Non: Modelo Aretoan, Zarautzen, Literaturia jaialdia
- Noiz: Maiatzaren 23an.
-------------------------------------------------------------
Bunker batean garatzen da antzezlana... [+]
Dantza, xake edo kirol topaketak egiten diren bezalaxe, literatura gustuko duten haur eta gazteek ere zaletasuna partekatu, elkar ezagutu eta egunpasa ludikoa egiteko aukera izango dute, datorren igandean. Ikasturtean zehar elkarri gutunak idazten aritu diren 130 gaztetxo... [+]