“Euskararen errealitatea hori baita!” Zenbat aldiz ez dugun entzun azken garaian euskaldunok baieztapen hori. Hitz ezberdinekin, toki ezberdinetan (epaitegien sententziatan, instituzioen erabakitan, politikarien diskurtsotan, iritzi-artikulutan…). Finean pellokeria bat besterik ez den baieztapena, karga politiko handia eta ondorio larriak izan ditzakeen posizio politikoan bilakatzen ari da. Zeren eta ustezko errealitate objektibo berberaz irakurketa oso ezberdinak egin daitezke. Eta are garrantzitsuagoa dena, errealitate horren aurrean zer egin erabakitzen denaren arabera, jarduera politiko ezberdinak garatuko dira, eragin eta ondorio batzuekin ala besteekin. Errealitatea bere horretan iraunarazteko erabakiak har litezke, ala, aldiz, errealitate hori eraldatzeko erabakiak hartu. Eta zapalkuntzez, injustiziez eta eskubide urraketez ari bagara, ez da gauza bera horiek bere horretan iraunaraztea ala horiei aurre egitea berdintasuna eta justizia ezartzeko.

Irungo udaltzaingorako lan-deialdiaren epaian irakurri daitekeenez, Irungo errealitate soziolinguistikoari men eginez, udaltzain izateko euskara eskatzea “diskriminatzailea da gaztelera hiztunentzat”. Epaitegiaren aburuz, nahikoa da udaltzainen plantillan baten batek euskara ezagutzea, herritarren bat euskaraz artatua izan nahi duenaren pelmadarekin baletor hark artatu dezan. Nahiz eta Irungo beste puntan egon eta herritarrak egun osoa zain egon behar. Laster, itzultzaile automatikoak izaten ari diren garapenarekin, hurrengo epaian gehituko dute nahikoa dela langile publiko bakoitzak horrelako bat poltsikoan izatea euskaraz zuzenduko zaion herritarrarekin komunikatu ahal izateko (herritar astuna hau ere, euskaraz hitz egin nahi izate horrekin). Bestela denbora testigu!

Euskararen egoera halakoxea delako, Lapurdi, Behe Nafarroa eta Zuberoako haurrei beraien herriaren hizkuntza transmititu ahal izateko baimena Parisen galdegin behar dugu. Eta ikusi berri dugun bezala, Frantziako Asanbleak horretarako baimena emanez gero, Konstituzio Kontseilua gertu dago botere legegilearen labainkada zuzentzeko. Auzi honekin gertatutakoa, herri gisa bizi dugun menderakuntzaren adierazle oso argia da. Kolonia arrunt baten moduan, euskal herritarrok gure haurrei euskara irakatsi ahal izatea metropoliari erregutu beharrean aurkitzen gara, kasik belauniko, eta Asanbleak manupekooi amoina eman digunean eskerrak eman beharrean aurkitzen gara.

Baina, antzeko esaldia entzun dezakegu ere Nafarroako Gobernuaren eta bertako politikari gehienen ahotan: “Nafarroako errealitate soziolinguistikoa hori da”. Esaldi horrek euskaldunon eskubideak Nafarroan hiru zonatan banatzea justifikatzen omen du (parekorik ez duena ez beste arlotan ezta Europa osoan ere). Esaldi horrek lan-deialdietan alemaniera ezagutzea meritu gisa puntuatzea dakar, euskara ezagutzea hutsaren hurrengo puntuazioa emateaz gain, ia kaltegarri ere kontsideratzeraino. Hori gutxi ez eta esaldi horrek Nafarroako milaka euskaldun gutxi batzuk ehunka mila ez-euskaldunen zapaltzaile gisa aurkeztea dakar.

Sakonean dagoen arazoa errealitate politiko-sozialak fenomeno naturalak ez direna da. Errealitate horiek eraikiak dira, gainontzeko egitura sozial guztiak bezala. Eta eraikuntza hori botere-lehia bidez gertatzen da. Ez baitira naturalki suertatu “La langue de la République est le français” izatea eta “El castellano es la lengua española oficial del Estado. Todos los españoles tienen el deber de conocerla” agintzea; horiek eguzkia eta ilargia egotea bezain natural balira bezala, batzuetan horrela transmititu nahi diguten arren frantziar eta espainiar estatuek. Garai ez urrutietan isunen eta eraztunaren bitartez, egun epai eta arauekin. Lehen erregelarekin jipoitzen, orain, “demokrazian” bizi garenez, sententziekin. Baina beti, lehen eta orain, inposizioaren bidez eraiki dute eta etengabe berreraikitzen ari dira errealitate soziolinguistiko zehatz bat.

Errealitate soziolinguistiko bat, euskaldunok, egoskorrak izaki, behin eta berriz gainditzen saiatzen garena. Funtsean salaketa hori baitago bateko eta besteko epaietan, legeetan eta adierazpenetan: euskaldunak urrunegi joaten ari zarete. Gu, Frantzia eta Espainia, mundua (baita zuek euskaldun basatiak ere) zibilizatu dugun estatu moderno eta nazioetan gorenak, eskuzabal utzi dizuegu bizirauten, sukalde bazterrean euskaraz hitz egiten, eremu publikoan euskara neurri batean erabiltzen. Baina zuek euskaldunak ez, temati euskara noranahiko bilakatu nahian jarraitzen duzue, “normalizatu” nahian, “Euskararen Herria” asmakizun hori eraiki nahian. Gure pribilejioak zuek ere zuentzat nahi dituzue. Bada aski dela esaten dizuegu.

Aski dela erabaki dute estatuek eta kontrarreformaren bidea hartu dute. Orain, euskaldunoi dagokigu inboluzio horren aurrean nola jokatuko dugun erabakitzea.

Euskal Herrian Euskarazek hamarkada darama esaten azken 40-50 urteetan “euskararen alde” egiteko erabili den paradigmak eman beharrekoa eman duela; indarrean egon diren hizkuntza-politikek goia jo dutela. Aurreratu dugula zalantzarik ez, baina ez da aski, euskarak egoera zaurgarrian jarraitzen du. Une honetako erronka hortxe dugu: normalizazio-prozesuan jauzi egin eta euskaltzaleon borrokari esker euskararen berreskurapenean eskuratutakoa irabazpidean jarri, ala, hori egin ezean berriz ere atzerako joeran erori.

Beraz, jauzia gauzatzeko unea da. Aldarrikapena errealitate bihurtzeko unea da. Horretarako, besteak beste, euskararen ezagutza unibertsalizatu behar da, euskal herritar orok euskara ezagutzea betebeharra izan behar delarik; horrek eskatzen du derrigorrezko hezkuntzan irakastereduen sistema gainditzea eta helduen euskalduntzea doakoa izatea. Administrazio publikoa osoki euskalduna izan behar da behingoz, ez soilik herritarrenganako zerbitzuetan, baita bere funtzionamenduan ere. Hedabide publikoak soilik euskaraz izan behar dira; gazteleraz eta frantsesez milaka kate daude, euskaldunok bakarra dugunean. Lan munduan euskara eskakizunak ezarri behar dira, herritarrentzako zerbitzuetan, publizitatean, administrazioaren kontratuak eskuratu ahal izateko; espainiar eta frantziar estatuek hori inposatzeko inongo lotsarik eta mugarik ez duten bezala, Euskal Herrian ere horrela izan beharko luke. Kulturan, aisian, kirolean eta abarrean euskararen erabilera nagusi izateko neurriak indarrean jarri behar dira.

Baina bistan da programa hori gauzatu ahal izateko burujabetza osoa behar dugula. Estatu bien inolako esku-hartzerik ez dela izan behar. Printzipioa oso erraza baita ulertzen: soilik euskaldunoi dagokigu erabakitzea zein nolako hizkuntza-antolaketa nahi dugun Euskal Herrian, ez beste inori.

Hori guztia lortzeko modu bakarra eragile sozio-politiko euskaltzaleen artean gutxieneko adostasuna lortu eta elkarlana abiatzea da. Ez dago besterik. Horregatik, estatuen oldarraldiaren aurrean, Euskal Herriaren berreuskalduntzean jauzia gauzatzeko, herri akordioa adostu eta abian jartzera dei egiten die EHEk eragile euskaltzaleei.

Euskaltzaleok ez baikaude errealitate hau burumakur onartzeko prest!