Erronka bat gizateriarentzat
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Giza historiaren aro luzeena, paleolitoa (K. a. 2.500.000-10.000), izotz-aro ezberdinek hartu zuten, munduko klimaren aldi epel laburren artean tartekaturik. Baina orain dela 12.000 bat urte, gutxi gorabehera, azken glaziazioa (geologoek Würm deritzotena) bukatu eta Holozenoa hasi zen, hots, orain arte bizi izan dugun aldi geologiko epela. Kalkulatzen da 8º eta 11ºC artean berotu zela munduko tenperatura. Kasko polarretako izotza urtu eta itsaso-maila igo zen; 120 bat metrora arte, taupada eta erritmo ezberdinetan. Lurralde zabalak urpean geratu ziren, penintsulak eta istmoak itsasarte bilakatu ziren eta orain Saharan dagoen eskualdea pixkanaka idortu eta basamortu bilakatu zen.
Berealdiko aldaketa klimatikoa izan zen, hainbestekoa ezen giza zibilizazioan ordura arte ikusi gabeko eraldaketak eragin baitzituen. Horren aurretik, munduko gizaki guzti-guztiak tribu nomadatan bizi ziren eta haien ekonomia ehizan eta bilketan oinarritzen zen. Baina, Holozenoaren hasierarekin batera, Ekialde Ertaineko Ilgora Emankorra eskualdean, Iraultza Neolitikoa gertatu zen.
Gizakiek landare eta animalia espezie basatiak etxekotu zituzten, eta ondorioz, nekazaritza eta abeltzaintza asmatu zituzten. Nomada izatetik sedentario izatera pasa ziren: lehendabizi herrixka txikietan egonkortu eta gero hiriak sortu zituzten. Elikagaiak kontserbatzeko beharrak teknika berriak garatzea ekarri zuen, hala nola zeramika, saskigintza eta beste asko. Soberakinen agerpenaren eta ekoizpenaren hazkundearen ondorioz, lanaren banaketa eta espezializazioa gertatu zen, merkataritza agertu zen eta gizarte-desberdintasunak areagotu ziren. Ez zen prozesu bizkorra izan, milaka urtetan luzatu zelako, baina aldaketen sakontasunagatik benetako iraultza bat izan zen.
Ordutik munduko klima ez da egonkor mantendu, hainbat gorabehera izan da. Adituen ustez Erromatar inperioaren amaiera ere klimaren hozte prozesu labur batekin loturik egon zen. Halaber, XVII. mendeko matxinadak eta gatazka sozialak Hotzaldi Txikia esaten zaion beste aldaketa klimatiko baten ondorio izan ziren, Europan uzta txarrak eta goseteak eragin baitzituen.
Industrializazioan, aldiz, gizakiok erregai fosilak erruz erabiltzen hasi ginen. Ordutik klima 1,1ºC berotu da eta aurreikuspen okerrenek, erritmo berean jarraituz gero, 2060rako 4ºCko igoera ere gerta litekeela esaten dute. Kontua da oraingoan klima bizkorrago aldatzen ari dela eta gainera, gizakiak berak eragindako prozesua izan dela. Aurrekariak ikusita, zer gerta litekeen jakinda, gure zibilizazioa prest al dago halako erronka handiari aurre egiteko?
2025ean 40 urte beteko dira Mikel Zabalza hil zutenetik, eta 47 urte Germán Rodríguez eta Joseba Barandiaran hil zituztenetik. Horiek guztiak Estatuko Segurtasun Indarren biktimak dira, eta Sanfermines78 Gogoan elkarteak Espainiako Gobernuari eskatu dio "Estatuaren... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
IRUTXULOKO HITZAk eta Dinamita Tour egitasmoak 36ko gerra Donostian nolakoa izan zen eta hiria beste ikuspegi batetik ezagutzeko ibilaldia antolatu dute elkarlanean, uztailaren 21erako. Elkargunea Bretxako Sarriegi plazako estatua izango da, 19:30ean, eta Amararaino joango dira... [+]
Astelehenean, 40 urte beteko dira Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabea presoek Martuteneko kartzelatik ihes egitea lortu zutenetik. Egiako pisu batean izan ziren ezkutaturik bi iheslariak, eta oraindik milaka eztarrik abesten dute «kristoren martxa dabil!».
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Altzagatik itsasadarraren parean doan BI-711 errepidearen Jose Luis Goyoaga etorbidearen izena aldatzeko herritarren parte-hartze prozesuaren ondoren, kale horren izen berria Zirgariak etorbidea izango da.
1917tik 1980ra erraketalariak profesionalki aritu ziren munduko frontoi ezagunenetan. “Chiquita de Anoeta”, “Arane”, “Emili”, Albisu, “Amparito”, “Chiquita de Aizarna”, “Asteasu”... Hamaika pilotari... [+]
Unibertsitatera sartzeko azterketa eredu berria estreinatu eta gutxira, datorren ikasturterako azterketa berriz ere “goitik behera” aldatuko dietela eta probak eskakizun maila altua izango duela salatu du EAEko Historiako irakasle talde batek. Azterketa eredua... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
1978ko sanferminetan gertatutako Poliziaren kargak argitzea, horiei buruzko dokumentuak desklasifikatzea eta gertakarietan hildako German Rodriguez biktima gisa aitortzea eskatzen diote Espainiako Gobernuari Kongresuak onarturiko dokumentuaren bidez.
Reggaetonarekin eta antzekoekin, musika estilo bat ez ezik, Puerto Ricok beste ideia bat zabaldu du mundu osora: turistifikazioaren eta iragan kolonialaren artean dagoen lotura estua. Milioika jarraitzaile dituen Bad Bunny artista da mezu horren bozgorailu. Azken diskoan Jorell... [+]
Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.