Erronka bat gizateriarentzat
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Giza historiaren aro luzeena, paleolitoa (K. a. 2.500.000-10.000), izotz-aro ezberdinek hartu zuten, munduko klimaren aldi epel laburren artean tartekaturik. Baina orain dela 12.000 bat urte, gutxi gorabehera, azken glaziazioa (geologoek Würm deritzotena) bukatu eta Holozenoa hasi zen, hots, orain arte bizi izan dugun aldi geologiko epela. Kalkulatzen da 8º eta 11ºC artean berotu zela munduko tenperatura. Kasko polarretako izotza urtu eta itsaso-maila igo zen; 120 bat metrora arte, taupada eta erritmo ezberdinetan. Lurralde zabalak urpean geratu ziren, penintsulak eta istmoak itsasarte bilakatu ziren eta orain Saharan dagoen eskualdea pixkanaka idortu eta basamortu bilakatu zen.
Berealdiko aldaketa klimatikoa izan zen, hainbestekoa ezen giza zibilizazioan ordura arte ikusi gabeko eraldaketak eragin baitzituen. Horren aurretik, munduko gizaki guzti-guztiak tribu nomadatan bizi ziren eta haien ekonomia ehizan eta bilketan oinarritzen zen. Baina, Holozenoaren hasierarekin batera, Ekialde Ertaineko Ilgora Emankorra eskualdean, Iraultza Neolitikoa gertatu zen.
Gizakiek landare eta animalia espezie basatiak etxekotu zituzten, eta ondorioz, nekazaritza eta abeltzaintza asmatu zituzten. Nomada izatetik sedentario izatera pasa ziren: lehendabizi herrixka txikietan egonkortu eta gero hiriak sortu zituzten. Elikagaiak kontserbatzeko beharrak teknika berriak garatzea ekarri zuen, hala nola zeramika, saskigintza eta beste asko. Soberakinen agerpenaren eta ekoizpenaren hazkundearen ondorioz, lanaren banaketa eta espezializazioa gertatu zen, merkataritza agertu zen eta gizarte-desberdintasunak areagotu ziren. Ez zen prozesu bizkorra izan, milaka urtetan luzatu zelako, baina aldaketen sakontasunagatik benetako iraultza bat izan zen.
Ordutik munduko klima ez da egonkor mantendu, hainbat gorabehera izan da. Adituen ustez Erromatar inperioaren amaiera ere klimaren hozte prozesu labur batekin loturik egon zen. Halaber, XVII. mendeko matxinadak eta gatazka sozialak Hotzaldi Txikia esaten zaion beste aldaketa klimatiko baten ondorio izan ziren, Europan uzta txarrak eta goseteak eragin baitzituen.
Industrializazioan, aldiz, gizakiok erregai fosilak erruz erabiltzen hasi ginen. Ordutik klima 1,1ºC berotu da eta aurreikuspen okerrenek, erritmo berean jarraituz gero, 2060rako 4ºCko igoera ere gerta litekeela esaten dute. Kontua da oraingoan klima bizkorrago aldatzen ari dela eta gainera, gizakiak berak eragindako prozesua izan dela. Aurrekariak ikusita, zer gerta litekeen jakinda, gure zibilizazioa prest al dago halako erronka handiari aurre egiteko?
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Historia garaikideko basakeriarik handienetakoak dira Hiroshimaren eta Nagasakiren bonbardaketak. 1945eko abuztuan, hiru eguneko epean, bi bonba atomiko jaurti zituzten lehen aldiz historian eta bi hiritako biztanleak modu indiskriminatuan hil zituzten. 1945aren amaierarako,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]
Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.
Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]