Askari izena duen haragijale txikia
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun haragijale txikiena zen: erbinudea.
Erbinudea (Mustela nivalis) topatzea zaila izan ohi da, oso animalia iheskorra baita. Bere tamainak ere ez du asko laguntzen, 15-25 cm bitarteko gorputza baitu; ideia bat egiteko, eskolako estutxean eramaten genituen erregelak baino pixka bat handiagoa da. Argazkian ere konparatu liteke giltzen aldean.
Txikia izateaz gain, maitagarri itxura ere badu, belarri eta mutur txiki eta begi borobil horiekin. Baina ez zaitzala nahastu, ikaragarri ehiztari ona baita, eta asko ehizatzen du gainera, bere metabolismo azkarra ase ahal izateko. Harrapakinei zelatan egoten da, poliki-poliki hurbiltzen zaie, eta salto batekin kosk egiten die lepoan. Hortxe geratzen da zintzilik, harrapakina hil arte.
Animalia asko izan daitezke erbinudearen askari: saguak, satitsuak eta halako karraskariak, baita hegazti txikiak eta hainbat narrasti ere. Noizbehinka bere tamaina baino bost edo hamar aldiz handiagoak direnak ere akabatzen ditu, untxi eta erbiak, esaterako. Izaki azkar, indartsu eta abila dugu erbinudea.
Hainbat izen ditu animalia honek Euskal Herrian: erbinude, satandera, ogigazta… gizakiak harekiko izan dituen sinesmen eta istorioen arrasto dira. Erbinude hitza “inude” terminoarekin lotuta egon daitekeela diote batzuek, edo “erdi-un(h)ide” terminoan izan dezakeela jatorria, erditzean laguntzen duena, hain zuzen. Berbera esan dezakegu gazteleraz duen izenarekin, “comadreja” (comadre, emagin). Ogigazta edo panikesa izena, bestalde, inguruko erromantze batzuen kalkoa da, eta usadio zahar batean oinarritzen dela uste da. Baserri eta etxaldeetan erbinudea oilategietara lapurretan sar ez zedin, ogi eta gaztarekin igurzten omen ziren sarbide eta zirrikituak, horrek animalia uxatuko zuelakoan. Beste batzuek diote bere ilajearen koloreak ogia eta gazta gogorarazten dituela.
Izenak izen, historian euskaldunok ez dugu bereziki erlazio estua izan animalia honekin, ez onerako, ezta txarrerako ere. Bere izaera iheskorragatik agian, edo ez dugulako harrapakaririk konpartitzen, eta ez delako gure ingurura gehiegi gerturatzen. Ezagutu, ordea, bai ezagutu dugu, inguru hauetako animalia ohikoa izan baita; eta hala jarrai dezala.
ERBINUDEA Mustela nivalis
TALDEA: Ornoduna/Ugaztuna.
NEURRIA: Emeek 169-197 mm artean eta 10 bat gramo; arrek 180-258 mm artean eta 20 bat gramo.
NON BIZI DA? Basoetan eta landa eremuan.
ZER JATEN DU? Gehienbat karraskari, hegazti eta narrasti txikiak. Baina dieta oso anitza izan dezake.
BABES MAILA: “Kezka txikiko” izendatua. Ezin da hil.
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]