Udaberrian sakura loreak eta itsas-tomateak
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Itxuraz kaltebera dirudien arren, aurkako baldintzetara egokitzeko gaitasun ikaragarria garatu du, bizi den ingurunean, itsas-mareen tarteak ezartzen dizkion baldintzei aurre egiteko moldatu behar izan baita. Marmoken ez hain urruneko ahaide (irudikatu buruz behera jarritako marmoka, arroka batera atxikita), apurtutako nahiz galdutako gorputzaren zatiak birsortzeko ahalmena duen izaki bitxia dugu honakoa.
Udaberria urtaro aproposa da naturari begira jartzeko, lurra neguko loalditik esnatzen ikusteko, usaintzeko… Japonian hanami deritzon ohitura edo kultura sustraitua dago, sakurak (gereziondoaren loreak) eskaintzen dituen ikuspegiez gozatzeari esaten zaiona, alegia. Gure inguruan halako gereziondorik izan ezean, jakin ingurune kresaltsuagoetan bestelako sakura batzuk ere topatu ditzakegula; begiratu erne harkaitz arte batean, ur gaziko putzuren batean, Itzurun, Laga, Sopela, Jaizkibel edo euskal kostaldeko beste txokoren batean, oso posible baita bertan itsas-tomatea aurkitzea. Itsasgoran nahiz itsasbeheran, itsas-tomate gorri mamitsua irekitzen edo ixten ikusi ahal izango duzu. Marearteko eremuko argitasun, haize, olatuen indar, tenperatura, gazitasun, eta abar luze baten ondorioz, bertan bizi diren izakiek bizi-baldintza oso aldakorrei aurre egin behar diete, kasu batzuetan muturrekoak ere izan daitezkeenak. Itsasgoran tenperatura, gazitasuna eta oxigenoa egonkor mantentzen diren bitartean, itsasbeherak baldintza gogorrak dakartza. Izan ere, eguraldia eguzkitsua denean, putzuetako tenperatura eta gazitasuna asko igotzen dira; eguraldi euritsuak bestalde, kontrako efektua sor dezake. Bada, halako eremuetan bizi da itsas-tomatea.
Bost eta zazpi cm bitarteko altuera eta 6 cm-ko diametroarekin, kolore gorrixka izan ohi du, berdea, marroia edo laranja ere izan badaiteke ere. Hala, bi modutan topatu dezakegu: batetik, beso guztiak gorputz-enbor barruan gordeak dituela, bere burua gotortu eta, izen arruntak dioen bezala, tomate distiratsu baten itxurarekin; bestetik, modu irekian, sei zirkulutan ahoa inguratzen duten ia 200 garro gorputzetik at dituela, lore sorta kaltegabearen itxuraz, baina harrapakinak ehizatzeko erne. Itsas-tomateen garroen oinarrian pinporta urdin distiratsu batzuk ere ikus daitezke, gorputz-enborraren kanpo-ertzean, garatxoak diruditen poltsa urtsuak bailiran. Egitura hauek bere bizileku den ur-putzuan sartzen diren animalien aurkako defentsan erabiliko ditu. Guk ere kontuz ibili beharra dugu, azalean sumindura sor diezaguke-eta.
Udaberriko Japoniako gereziondoen edertasuna gutxietsi gabe, bertatik bertara naturak eskaintzen dizkigun bestelako loraldiez ere gozatu dezakegu; kasu honetan, marearteko eremuan. Bertaratu, aztertu, ikusi eta ikasi. Ingurune-baldintzen aldaketak itsas-tomatearentzat atzera ezinak ez diren bitartean, negutegi nahiz baratzetako tomateez gain, gure marearteko itsas-ekosistemako izaki ezezagun bezain bitxi hau ere izango dugu. Gogoratu, itxuraz hala bada ere, ez dela landarea, marea igotzen den bakoitzean loratzen den animalia baizik.
ITSAS-TOMATEA (Actinia equina)
TALDEA: Ornogabea / Anemona (aktinidiarioa).
NEURRIA: 5-7 cm-ko altuera eta 6 cm-ko diametroa.
NON BIZI DA? Marearteko eta ur azpiko sakonera txikiko (<20 m) eremuetan, arrokei eta pitzadurei itsatsita. Urpean nahiz uretatik kanpo iraun dezake itsasbeheran.
ZER JATEN DU? Arrain txikiak, krustazeoak eta moluskuak harrapatzen ditu, garroez baliatuta.
BITXIKERIA: Pozoia du: toxina indartsuak ditu bere burua defendatzeko eta bere harrapakinak mugiezin utzita lixeritzeko. Gizakioi, ukituz gero, sumindura eta deserosotasuna eragin diezazkiguke.
BABES MAILA: Natura kontserbatzeko nazioarteko batasunaren zerrenda gorrian "Kezka Txikiko" dago sailkatua.
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]