Ahuntzak gustuko omen dituen gautxoria
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra “ahuntza”, eta mulguere “jetzi”), gazteleraz “chotacabras”. Euskaraz, aldiz, gaubele, gauoilo, gautxori, oilozar edo zata da. Izen ofiziala zata arrunta du.
Eremu irekietatik zein baso ertz edo baso-eremu zabal inguruetatik gauez “errr-urrrrr-urrrreeerrrrr” luze-luze bat entzunez gero, motozerra eta kilkerraren arteko zerbait ematen duena, zata entzuten ariko zarete!
Hegazti hau kakalardo eta sitsak bezalako intsektu gautarrez elikatzen da. Horretarako, normalean adar batean zain geratzen da eta harrapakinen bat hegan pasatzen dela ikusiz gero, adarretik salto egin eta hegan doala harrapatzen du ahoarekin, hori zabal-zabalik duela. Abereak dauden eremu irekietan kakalardoak ugariak izaten dira, eta zatak gustuko dituenez, hegazti hau abere artean topatzea oso ohikoa da. Hori ote da ahuntzekin erlazionatu izanaren arrazoia?
Zata arrunta udan aurki dezakegu Euskal Herrian. Negua Iberiar Penintsulan igarotzen duten ale batzuk badauden arren, indibiduo gehienek Afrika tropikalean igarotzen dute. Martxo-apiril aldera heltzen da Euskal Herrira umatzera, eta irail-urri artean egiten du buelta Afrikara. Lurrean egiten du habia zatak, zuhaixka edo enborren baten oinean babestuta. Eta primerako kamuflaia du! Forma luzexkarekin eta kolore marroiekin, lurrean dagoenean hosto bat dirudi-eta. Adarretan baino, lurrean igarotzen du denbora asko hegazti honek eta bere gain-gainera iritsi arte ez da mugitzen, ia zapaltzekotan zaudenean altxatuko da: “Ilunbistan tup! Arditatik atera, eta bueltaka pertsonaren bueltan ibiltzen da”, diote hernaniarrek. Lurrean egonda hegan egiten hasten denean, lurretik altxatzeko modu berezia du, pertsona batzuk nahastu ere egiten dute: “Askok egiten dute oilagorrarekin deskuidatu, altxaeran”. Atentzioa ematen du, gainera, ez baita txikia: hegotik hegora metro erdi pasa du.
Hegazti berezi hau ere ez dago kontserbazio mehatxuetatik libre, zoritxarrez. Zataren dieta intsektu handiek osatzen dute, batez ere. Nekazaritzan erabiltzen diren produktu kimikoen gehiegizko erabilerak, esaterako, sits eta koleopteroak murrizten ditu, ondorioz, zataren dietaren zati handi bat ere gutxitzen du. Horrez gain, adibidez, EAEko baso-landaketetan, landare-osasunerako substantziak erabili ohi dira, eta horiek zatengan ondorio larriak ekar ditzakete: aipatu bezala, fumigazioek zatek jaten dituzten sitsen populazioak murriztu ditzakete. Baina, gainera, zatek jaten dituzten sitsak fumigatuak izan baldin badira, zatak berak substantzia toxikoa irentsiko du eta osasunean kalte eragin.
ZATA ARRUNTA Caprimulgus europaeus
TALDEA: Ornoduna / Hegaztia.
NEURRIA: Mokotik isatsera 24-28 cm. Hego-luzera 52-59 cm.
NON BIZI DA? Eremu irekietan, baso ertz, baso-eremu zabaletan.
ZER JATEN DU? Intsektuak.
BABES MAILA: Europa osoan babestuta dago.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]