Adineko pertsonen zaintza eredua eraldatu eta hobetzearen alde egiten duten zenbait proiektu eta zentro daude gaur egun Euskal Herrian. Pertsonak erdigunean jartzea eta zaintza-arreta horien interesetara egokitzea dute helburu, gizartearen eskaerak eta proposamenak kontuan hartzea. Horietako egitasmo bat Usurbilen (Gipuzkoa) ari dira garatzen. 2023ko uztailean Kalezar auzoan inauguratu zuten Egurtzegi zentroa, zaharren egoitza tradizionaletatik bereizten den eredua. Gipuzkoako 127 pertsona bizi dira, eta logelen ordez 111 bizileku edo zaintzadun etxebizitza daude; %75 banakakoak eta %25 bikoitzak. Logela, egongela, egokitutako bainugela propioa eta sukalde txiki bat daukate. Bizilekuaren espazio osoa pribatutzat hartzen da. Egurtzegi ez da herrigunetik isolatuta dagoen egoitza, eta bertan bizi direnek zentroaren barruan eta horren aurrean dagoen plazan gainerako pertsonekin elkartzeko guneak dituzte.

Jaione Artieda zentroko zuzendari eta gizarte-langileak azpimarratu du egoiliarrak ezagutzea funtsezkoa dela zaintza egokia izan dezaten, eta bere ustez, hori lortzea errazagoa da bizikidetza-unitateen bidezko banaketari esker. Matia Fundazioak, Usurbilgo Udalak, Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Usurbilgo Zaintza Ekosistema osatzen duten pertsonek elkarlanean sorturiko Egurtzegi zentro berritzailean, aipaturiko etxebizitzak zazpi bizikidetza-unitatetan biltzen dira, hainbat solairutan: lau mendekotasuna duten adinekoentzat, bi profil psikogeriatrikoa dutenentzat, eta bat dibertsitate funtzionala dutenentzat. “Egoiliarrek segurtasuna, pribatutasuna eta konfiantza izatea nahi dugu, eta zenbat eta unitate txikiagoak izan, orduan eta hobeto ezagutuko dugu elkar”, adierazi du Artiedak. Unitate horietako bitan hogei lagun bizi dira, hirutan hemeretzi eta beste bitan hamabost, eta aipatutakoez gain, bi unitate dituen eguneko zentro bat dago Egurtzegin, bakoitza hogei lagunentzat. 125 pertsonak egiten dute lan Egurtzegin, eta gehienak egoiliarrak  24 orduz zaintzeaz arduratzen diren erizaintzako laguntzaileak badira ere, medikua, erizainak, psikologoa, garbitzaileak, gizarte-langilea, fisioterapeuta eta monitoreak ere badaude, besteak beste.

Egurtzegiko plaza guztiak Gipuzkoako Foru Aldundiak hitzartutakoak dira, ez dira pribatuak. Prozesua hasten da egoitzan plaza eskuratzeko gizarte zerbitzuetan egindako eskaerarekin. Hainbat balorazio egiten zaizkio adinekoari –osasun arloari zein egoera psikosozialari dagozkionak–, udaletxean tramiteak egiten dira, eta horien ondoren, Gipuzkoako Foru Aldundiko  itxaron  zerrendan  sartzen  dira  baldintzak  betetzen  dituztenak.

Egurtzegiko langileek bertako bizilagunen beharrei eta mendekotasunei erantzuteaz gain, horien bizi-proiektuei jarraipena ematen jartzen dute arreta. Artiedak nabarmendu du egoiliar bakoitzaren bizi-proiektua eta autonomia eskubidea ez direla hautsi behar, nahiz eta etxea utzi eta beste egoitza batean bizi diren: “Nahiz eta baliabide mugatuak izan, malguak izan behar dugu eta begiak zabalik eduki beraien nahi gehienak asetzeko. Norbaitek egunero gosaldu eta plazan edo herrian buelta bat eman nahi badu, guk hori sustatu eta babestu behar dugu”. Gizarte-langileak azpimarratu du Egurtzegiko bizilagun guztiak ezberdinak direla eta bakoitzak duela bere istorioa, guztiei ez dizkietela eskaintzen zerbitzu berak, eta, lehen aipatu bezala, gakoa pertsonak ezagutzea dela. Horretarako, familiaren eta ezagunen laguntza premiazkoa dela nabarmendu du Artiedak.

Usurbildarrek ohiko egoitzaz gaindiko zerbait nahi zuten
Jarduera “esanguratsuak” eta “zentzudunak” egiten saiatzen dira, hau da, egoiliarrek eskatzen dituzten ekintzak egiten. “Batek loreak zaintzea badu gustuko, berarentzat zentzua duen jarduera bat bilatzen dugu. Beste batek lasai eta bakarrik egotea nahiago badu, ez dugu nahasten beste hogeirekin”, azaldu du Artiedak. Egurtzegiko bizilagunek eta Usurbilgo gainerako biztanleek hainbat jarduera egiten dituzte elkarrekin. Horren adibide da Udarregi ikastolarekin batera duten belaunaldien arteko proiektua. Ikasturtean barrena –urritik maiatzera– adinekoek eta Udarregiko ikasleek asteartero zenbait ekintza egiten dituzte: pasealdiak auzoan eta herrian, adinekoek gazteei josten irakasten diete, sukaldaritzako errezetak irakasten dizkiete, edo igarkizun jolasetan eta mahai-jokoetan aritzen dira. Artiedak esan du pasealdietan “hizketaldi politak” sortzen direla adineko pertsonen eta gazteen artean.

Egurtzegi ez dago herritik isolatuta. Plaza irekia du, non herriko umeek eta familiek jolasten eta paseatzen duten. Kafetegi bat eta ile-apaindegi bat daude. Urtean zehar, herriko zenbait jarduera gune horretan gauzatzen dira: Gabon kantuak, Santa Ageda bezperako kantu-jira, jaietako lore banaketa, txistulariak eta joaldunak. Usurbilek herri zaintzaile izateko helburua du, eta Artiedak azpimarratu du bertako biztanleen konpromisoa “oso handia” dela. Izan ere, herriak hainbat urte daramatza zaintza eredu kolektibo baten alde lan egiten. “Gero eta zaharragoa” den gizartearen eta “zaintza eskariaren handitze nabarmena” gertatzen ari den garaian, udalak dio erronka horri erantzuna emateko herri estrategiak diseinatzea “premiazkoa” dela. Udalaren iritziz, ongizatearen berme nagusia komunitatea indartzea da, “indibidualismoak eta gizarte fragmentazioak erasandako gizarte molde hauskor honetan”.

Hainbat ekimen egin dira herri zaintzailea eraikitzeko, hala nola 2021ean udalak, Matia Institutuarekin elkarlanean, martxan jarri zuen prozesu bat  zeinetan usurbildarrek, zaintzarekin lotutako hainbat sektoretako ordezkariekin batera, zaintzaz eztabaidatu zuten (ARGIAn erreportajea: Herri zaintzailea helburu, 2808 zbk). Beste jarduera bat 2022ko azaroko Zaintza Azoka izan zen. Usurbilgo eta beste herri batzuetako 140 lagun bildu ziren, eta ordura arte zaintzaren inguruan egindako hausnarketak bertaratutakoekin partekatu zituzten. Bertan, besteak beste, bizilagunek adierazi zuten “norbanakoek eta komunitateak elkar zainduko duten herri bat” nahi dutela, eta menpeko egiten diren pertsonen proiektuak, zaletasunak eta gustuak ez liratekeela “albo batera utzi behar”. Artiedak nabarmendu du Usurbilen “herritarren mugimendua” egon zela, ohiko estiloko zaharren egoitzatik ezberdintzen zen zentro bat eraikitzeko eskatzerakoan: “Biztanleak bildu, eta udaletxera eta aldundira joan ziren, egoitza tradizional bat baino bizitoki bat nahiago zutela esanez. Horrek balio handia du”.

Desioak eta nahiak lehen lerroan
Matia Patronatuko lehendakari Mari Karmen Garmendiak Egurtzegiren inaugurazioan adierazi zuen egoitzari izen hori eman zitzaiola 1579. urte inguruan lekua Egurtzegi deitzen zelako. Noaua herriko aldizkarian irakurri dugu zentroaren kokagune berean Egurtzegi baserria zegoela. Zentroa 2023an inauguratu bazen ere, Artiedak aipatu du Matia Fundazioa zaharren egoitzen eredu tradizionala eraldatzen hasi zela 2012. urte inguruan, pertsonengan arreta handiagoa jarri behar zutela ikusten zutelako. 2011 eta 2014 urteen artean, Eusko Jaurlaritzarekin, Gipuzkoako Foru Aldundiarekin eta zenbait udalekin batera Matiak Etxean Ondo proiektu pilotuan parte hartu zuen, “etxeko arreta hobetzea eta adinekoak gizarteratzea eta komunitatean parte hartzea” helburu zutela. Egurtzegiko zuzendariak aipatu du proiektu horren bitartez, eraldaketarako baliabideak jartzen hasi zirela, eta urte horietan Eusko Jaurlaritzak egindako ikerketa baten garrantzia azpimarratu du, non Artiedak azaldu duenez, 65 urtetik gorako pertsonei galdetu zitzaien, mendekotasuna izatekotan, nola bizi nahiko luketen, nola zainduak izan nahiko luketen eta non, besteak beste. Gizarte-langileak nabarmendu du gehienek erantzun zutela etxean zainduak izan nahi zutela.

Artiedak gogoratu du hainbat urtez bidaiatu zutela, hala nola Danimarka, Herbehereak, Norvegia eta Suediara, herrialde horietan zaintza nola lantzen zen ikusteko, eta ohartu zirela pertsona erdigunean jartzen zutela, eta adinekoek zituzten gaixotasunez eta mendekotasunez gain, horien desioak eta nahiak ere kontuan hartzen zituztela. Urte horietako lanketei esker, “begiak asko zabaldu” eta “ondorio gehiago” atera zituztela azaldu du Egurtzegiko zuzendariak.

 COVID-19aren pandemiak eraldaketa beharra “ageriago” utzi zuen, eta Artiedaren ustez, Egurtzegi zentroa hutsetik eraikitzea lagungarria izan zen. Oro har, zaharren egoitzei buruzko ikuspegiari dagokionez, Artiedak uste du sozialki aldatzen ari dela, nahiz eta oraindik mantentzen den “lehenagoko ikuspuntua”. Egurtzegi bezalako zentroek iraganeko ikuspegia aldatzen lagun dezaketela esan du.

Udalak Egurtzegitik hurbil dagoen eta adinekoen etxebizitzekin zerikusia duen beste proiektu bat martxan jarri zuen 2024an, hain zuzen ere, Ugartondo auzuneko Txirikorda belaunaldiarteko etxebizitza komunitarioa. Herriko gazteek etxebizitza eskuratzeko dituzten zailtasunei eta gaur egungo zaintza ardurei aurre egiteko sortutako proiektua da. Egitasmoa aurkeztu zutenean adierazi zuten bereziki gazteak eta adinekoak gelditzen direla baztertuta gaur egungo etxebizitzaren eskaintzatik. Lehenengoak diru sarrerengatik, eta bigarrenak faktore bat baino gehiagorengatik: irisgarritasuna, herrigunetik urrun egotea, bakardadea, beharrak aldatzea eta abar. Bi kolektiboak elkartzea pentsatu zuten, “batzuen kemena eta besteen esperientzia batuta, txirikorda” egin dezaketelakoan.

Duela egun batzuk, berriz, Udalak beste proiektu baten berri eman du. Udazkenetik aurrera “bizi osorako etxebizitzak” jarriko dituzte martxan. Helburua da zaintza behar duten pertsonek eta euren zaintzaileek “euren bizi-proiektuekin jarraitzea ahalbidetzea”.