Maiatzean Korsikan egon nintzen topaketa batean, hezkuntza artistikoa eta hizkuntzen irakaskuntza aipagai, gure antzerki taldean hezkuntza eta antzerkia anai-arreba bikiak baitira ekinean. Ikastaroan, luzaz mintzatu ginen linguista batekin, etorkinei frantsesa eta ingelesa irakasten dabilena. Irakasle eta ikertzaileak argiki azaldu zigun hezkuntzan, programa bat sartua dagoen unetik, irakaskuntzak porrot egiten duela. “Nola pentsa dezakegu ikasle guztiek une berean eta molde berean kontzeptuak eta zaletasuna garatu ditzaketela? Denok dakigu sistema hau ez dela egokia, aspaldian aztertua eta frogatua izan da hori, ikasleak tontotu besterik ez ditugu egiten. Horrela segitzen dugu makroekonomiaren logikak hala dioelako, haurrak okupatzeko gurasoek lan egiten duten bitartean, eta batez ere ikasleak beraien kabuz pentsatzen ez hasteko”.

Emakume hori, intuizioz, ikasgelako mahaiak kentzen hasi zen, antzerki maskarak erabiltzeko eta koreografo batekin lan egin ahal izateko frantses eta ingeles klaseetan. Eraldaketa txiki horrek bere irizpideak errotik irauli ditu. Hala nola, egun batez, ikastaro baten amaieran ikasle txinatar bat hurbildu zitzaion doi bat lotsaturik eta erran zion: “Andere, oker zabiltza. Etorkizuna ez da aurrean, atzean da, gibelean. Aurrean dagoena ikusten dugu, ezagutzen dugu, beraz, aurrean dagoena iragana da. Etorkizuna gibelean da, erabat ezezaguna zaigu, ez baitugu ikusten”. Noski.

Arau sozialak eta intimoa estuki lotuak dira. Gorputzak, pentsamenduak oraindik ulertu ez dituen gauzak dakizki. Nire gorputza nire etxea da. Bizitzan zeharkatu dudanaren arrasto guztiak daramatza, orbainen moldean. Nire hizkuntza gorputzez ikasi dut, hizkuntza gorputzez ikasten delako, ez gogoz. Emozio eta gorputzez osaturiko zeinu sare bat da nire hizkuntza, agerikoa eta aldi berean ikusezina. Hizkuntza honen ahotsa emozioen ur-jauzi bat da. Hitzaldi orotan, urrundik heldu zaidan kantu bat entzuten hasten naiz: isildutakoaren xuxurla.

Zaila da ohartzea hizkuntzaren baitan dagoen botereaz. Hitz egitea menderatzea da. Hizkuntza ez da erreakzionarioa edo aurrerakoia. Mintzo da eta mintzatzera behartzen du. Orduan, hitz egitea ez da komunikatzea. Ez da trukatzea. Ez da adieraztea. Izendatzea. Itzaletik argitaratzea. Hitz egitea lehenik ahoa ireki eta mundua erasotzea da, ausikitzen jakitea da, gure zauri ezkutuak babesteko modu bat da.

“Nire arraza mendekatzeko idazten dut”, zioen Annie Ernaux idazleak. Hitza ez da iruzkin bat. Ez da errealaren ispilu bat edo munduaren txanpona hitzetan, baizik eta gure barne mundutik neke handiz erditu den zerbait. Mintzoak gurpil zoroa hautsi lezake; mundua bera irauli. Hala ez balitz, azkenean, ezdeusak bilakatuko ginateke: pantailetako irudiek heziak, gauzakien trukean zozotuak, munduaren jale eta zonbi erratuak, bizirik iraun lezakeen zerbaiten eske. Ez dezagun ahaztu: istorioaren amaieran ez dago hitzik gehiago. Isiltasun luze bat, besterik ez.

Antropologian, ohikoa da erraitea istorio bakoitzarekin bat, kontra-historia kopuru handi bat datorrela, ezinbestean, eta horietako bakoitza beste guztien osagarria dela. Baina gure gizartea monokultura eta elebakarrera lerratu denez (kazetariak, artistak, intelektualak edo boteredunak predikuan hauspotuz), gure hausnarketa ohiturak plater konbinatu monokromoak bilakatu dira. Zerbait ahaztu zaigu bidean: garrantzitsuena ez da zer eman diguten jateko, pentsatzeko zer eman diguten baizik.

Etorkizuna gibelean dugu, senideak alboan eta iragana begi-bistan. Hortik hasiko gara gure kontra-historia eraikitzen, pertsona ala komunitate gisa kokatzen, eta gure hizkuntza gorputzez eta emozioz hornitzen. Antzerkia.