Ginekologiaren ama esklaboak
Washington (AEB), 1807. AEBetako Konstituzioak esklaboen trafiko transatlantikoa debekatu zuen. Horrek ez du esan nahi esklabotza abolitu zenik, esklaboen iturri nagusia eten zela baizik. Hala, emakumezko esklaboak bihurtu ziren esklabo berriak “ekoizteko” bide bakarra.
Horregatik, 1845ean, Alabaman, James Marion Sims medikuak Anarcha izeneko esklaboa tratatu zuenean, jabeak hala eskatuta, ez zuen emakumearen ongizateak bultzatuta egin, ekoizpen baliabide funtsezkoa zaintzeko baizik. Anarchak 17 urte zituen eta 72 orduko erditzearen ondoren, gaur egun fistula besikobaginala deritzon arazoa garatu zuen, besteak beste, inkontinentzia eta min kronikoak eragiten dituena. Sims doktorea fistula josten saiatu zen, baina ez zuen emaitza onik lortu.
Simsek jarrera guztiz aldatuko zuen emakume libre txuri bat, Merrill anderea, kontsultara arazo berarekin hurbildu zitzaionean. Esklaboak tratatzea erabaki zuen orduan. Edo, hobe esanda, esklaboekin esperimentatzea erabaki zuen, gero emakume txuriak tratatu ahal izateko
Handik gutxira Betsy izeneko beste esklabo nerabe bat eraman zioten arazo berarekin, eta, aurrerago, Lucy izeneko 18 urteko gaztea. Kasuak “sendaezinak” zirela esan eta ez zituen tratatu. Simsek berak idatzi zuen “emakumeen pelbisaren organoak ikertzea gorroto” zuela. Baina jarrera guztiz aldatuko zuen emakume libre txuri bat, Merrill anderea, kontsultara arazo berarekin hurbildu zitzaionean. Esklaboak tratatzea erabaki zuen orduan. Edo, hobe esanda, esklaboekin esperimentatzea erabaki zuen, gero emakume txuriak tratatu ahal izateko, Deirdre Cooper Owens historialariak Medical Bondage: Race, Gender, and the Origins of American Gynecology (Mediku esklabotza: Arraza, Generoa eta Amerikako gineokologiaren jatorria) lanean azaldu bezala.
Ugalketa organoak aztertzeko posizio berri bat asmatu zuen, ebakuntza egiteko berariazko tresneria ere bai, eta hamabi pazienterentzako lekua zeukan ospitale modukoa prestatu zuen Alabaman bertan. Anarcha, Betsy, Lucy eta beste esklabo batzurekin esperimentatzen hasi zen beste hainbat medikuren laguntzarekin. Baina emaitza onik lortzen ez zuenez, gainerako medikuek interesa galdu eta Sims bakarrik utzi zuten. Orduan doktoreak paziente-esklaboak trebatzea erabaki zuen, elkarri ebakuntzak egiteko –eta ohean elkarri eusteko, ebakuntzak anestesiarik gabe egiten baitzituzten–. Hala, azkenean, saiakera askoren ondoren –Anarchari 30 ebakuntzatik gora egin zizkioten–, arrakasta izan zuen.
Lorpen hari esker, James Marion Sims ginekologiaren aitatzat jo izan da luzaroan. 2018an Black Youth Project 100 ekimenak New Yorken zegoen Simsen eskultura erretira zezaten lortu zuen. Eta handik gutxira Montgomeryn (Alabama), Simsek bere esperimentuak egin zituen ospitaletik gertu, Anarcha, Betsy eta Lucyren eskultura bat jarri zuten, Simsi ginekologiaren aita titulua kentzeko eta emakume esklabo haiek ginekologiaren ama izendatzeko ahaleginean.
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]