Zorigaiztoko musikarien laztasunak

  • Alfonso Cardenalek Vidas Perras. Cuentos musicales del Sofá Sonoro (Bizitza Latzak. Soinu-sofako musika-ipuinak) izenburuko liburua argitaratu berri du. Bertan, herri-musikaren historiaren bazterretan abandonatutako kultuzko hogei musikariren zorigaiztoko biografia txikiak jaso ditu, gehienak afroamerikarrak, eta asko eta asko emakumeak.

Jim Sullivan.
Jim Sullivan.

Autoreak berak liburuaren sarreran azaltzen duenez, artista horien inguruko dokumentazioa eskasa da, eta dokumentalgile haietako asko, gainera, gezur zale amorratuak ziren. Hartara, misteriozko eta fikziozko ipuinen itxura hartu dute hogei kontakizunek, musikari galtzaile eta, neurri handi batean, ezezagunen porrotak nabarmentzeko, haietariko batzuk arrakastak eragindako amets horditu eta behin-behinekoetan lokartu izanagatik ere. Horiek horrela, bizitza latz horietan drama da nagusi, baina baita fedea, harrotasuna, baikortasuna eta erredentzioa ere. Cardenal autoreak Espainiako Estatuko Ser irratiko elkarrizketan honela azaldu du: “Porrota baino ezohikoagoa da arrakasta, baina ez dut uste bata bestea baino interesgarriagoa denik. Sistematik, arauetatik, guztiek egiten dutenetik at dagoen jendea gustatzen zait, eta uste dut hori egitea errazagoa dela arrakastarik ez duzunean, egiten duzuna inori inporta ez zaionean”. Irrati-kate berean Sofá Sonoro (Soinu-sofa) irratsaioa zuzentzen du Cardenalek.

Argazki oina

Ibilbide zangotrabatu horietan, baina, musika gailentzen da, errauts bilakatutako arimak askatzeko errezo gisara. Musika ogibidetzat edo pasiotzat hartu zuten pertsonaien zerrenda bitxia eta askotarikoa da, musika beltzaren eta folkaren itzala nabarmena den arren. Zerrendan, besteak beste, Fever sonatua abestu zuen Little Willie John; hiru ahizpez osatutako eta aitak esku gogorrez zuzendutako The Shaggs garage-rock talde kalamastra; eta Magín Díaz daude, zeinak Karibeko herri-musika kantuz elikatu zuen anonimotasunetik.

Abner Jay eta Tom Wilson ere aipatu ditu Cardenalek liburuko zerrendako kutunen artean. AEBetan barna bere furgonetan bidaiatu zuen orkestraria izan zen Jay, merkataritza-zentroetako aparkalekuetan jotzeko asmoa zuena: “Alopeziaren kontrako elixirrak eta maitasun-edabeak saltzen zituzten gizon horietako bat zirudien”. Tom Wilson, berriz, ekoizlea zen, eta, besteak beste, Bob Dylanen eta The Velvet Undergrounden diskoak ekoitzi zituen, eta Frank Zappa ezagutarazi zuen. “Tenisean jokatzen zuen afroamerikar ultrakontserbadorea zen, luxua gustatzen zitzaion, Oxforden lizentziatu zen eta Columbia konpainiako ekoizle beltz bakarra izan zen. Eskubide Zibilen aldeko borrokatik eta arrazismotik urrun nola bizi izan zen jakitea gustatuko litzaidake, eta zergatik egun batean, beste barik, rocka uztea erabaki zuen”. Liburuaren autorearen kutunei jarraituta, honatx liburutik erauzitako hiru artista xelebreren bizitza gorabeheratsuak.

Folk estralurtarra
Espazioarekin, zientzia fikzioarekin eta objektu hegalari ezezagunekin obsesionaturiko folk musikari estatubatuarra izan zen Jim Sullivan (1945-1975). Bere grina hain izan zen handia, U.F.O. (1969) izenburudun disko bat grabatu zuela, non folka psikodeliarekin uztartzen zuen. Diskoa, baina, ez zen gehiegi nabarmendu. Halere, tematurik, bigarren lan homonimoa grabatu zuen 1972an, eta Playboy aldizkariak plazaratu zuen. Disko-dendei arazotxoa sortu zitzaien: ez zekiten non eta nola sailkatu porno argitalpen batek plazaratutako lana. Ondorioz, bigarren ahalegin hori ere oihartzunik gabe gertatu zen.

Erabat hondoratuta, familia agurtu, autoa gidatu, eta Tennesserako bidea hartu zuen. Errepidean bi polizia agentek atzeman eta atxilo hartu zuten –Cardenalek dio: “Musikaria eta tximaduna, eta balantzaka”–, eta Mexiko Berriko Santa Rosa hirian utzi zuten, basamortutik gertu. Emazteari deitu zion, eta desagertu egin zen pistarik utzi gabe.

40 urte geroago, diskoetxe bat zuzentzen zuen Marshall Sullivanek deitu zion musikariaren emazteari, U.F.O. berriro argitaratzeko asmoz. Bat-batean, grabazioaren hamaika zale loratu ziren, batez ere fenomeno paranormalei buruzko irratsaio bat diskoaz mintzatu zelako. Orduan, musikariaren inguruko kultura sortu zen, eta jarraitzaileak Mexikoko Santa Rosara erromes joaten omen dira Sullivanen desagerpena argituko duten pistak bilatzera, musikariaren arrastoa galaxia urrun batean egon zitekeen arren, estralurtarrek abduzituta.

Funk felidoa
Betty Davis (1945-2022) funk musikari eta modeloak Miles Davis jazz musikariarengandik hartu zuen deitura, harekin ezkondu baitzen 24 urte zituela –Miles Davisek 42 urte zituen–. Bikote ezkonduak urte eta erdi iraun zuen; Betty gazteak ospa egin zuen, senarrak jipoitu egiten zuelako.

Bettyk nabarmen markatu zuen Milesengan, batez ere estetikan: “Bettyk kolorea sartu zuen, freskotasuna, baina baita lihazkiak, antea eta bufandak ere, eta, batez ere, betaurreko modelo deigarriak, ausartak eta nortasun handikoak”, dio Cardenalek. “24 urteko modelo batekin ezkondu izanak dakarrena”, esaten zuen Miles musikariak.

Haren musikan ere eragin zuen Bettyk, tronpetariaren proposamenean ez baitzuen dantzarako arrastorik aurkitzen. Ondorioz, Sly Stone, The Byrds, Jimi Hendrix eta Aretha Franklinen diskoekin bete zuen Milesen etxea. Bettyk ere bere bidea egin zuen musikan, baita zenbait disko grabatu ere: “Bere kantuak gordinak, amorratuak eta harrigarriak ziren. Ezberdinak sasoian entzuten ziren kantuekin alderatuta. Probokatzaileak. Bere gorputzarekin eta sexualitatearekin eroso zegoen emakume bat ikusteak deseroso sentiarazten dienentzako musika-zartakoak. (…) Lurretik ibiltzen zen, katamarka, kulunkatu egiten zen, orro egiten zuen”. Penthouse argitalpenak hauxe argitaratu zuen musikariaren kontzertuen harira: “Betty Davis estreinakoz ikustea zure lehen film pornografikoa ikustea bezala da, Disneyren film bat espero zenuenean”. Betty harro, baina, era berean, deseroso sentitu zen. Bere jarioa ausartegia zen garaiko irratientzat, eta arrakastak iskin egin zion.

Azken ahalegin bat egin zuen: Japoniako merkatura egin zuen salto, baina hori ere esfortzu antzua bilakatu zen. Gerora, buru-gaixotasunen ondorioz, pobrezian bizi izan zen. Phil Cox zuzendariak aurkitu zuen arte soto batean, musikariaren inguruko dokumentala egiteko asmoz. Harrezkeroztik hobera egin zuen: bere diskoak berrargitaratu zituzten, eta bere kantuak sanpletuak izan ziren, besteak beste, hip hop doinuetan edo Lenny Kravitzen kantuetan.

Nigeriako funk futurista
William Onyeabor (1946-2017) musikari nigeriarra Enugu estatuan jaio zen, eta hori da hari buruz daukagun datu bakanetakoa, jaiotza-data bera ere ez baita batere zehatza. Izan ere, bere iraganaz galdetzen zioten bakoitzean, irribarre besterik ez zuen egiten, eta “Jainkoaz baino ez dut hitz egin nahi” esaten zuen. Hortaz, bere biografia erabat lausoa da. Batzuek esaten dute Oxforden ikasi zuen abokatua zela; beste batzuen aburuz, Nigeriako gobernurentzat lan egiten zuen kontratista zen; eta azken batzuen iritziz, zine-ekoizpenari buruzko ikastaro bat egin zuen Sobiet Batasunean 1970eko urteetan, eta bere herrialdera bueltatu zenean, estudio bat eraiki zuen film bat egiteko. Enuguko errege izendatu zutela ere zabaldu zen. Horiek horrela, musikariaren biografia enigma handi bat da. “Istorio horiek entzuterakoan, Onyeaborrek barre egiten zuen bere etxean, baina ez zuen inondik ere bere bizitza argitzeko asmorik”, dio Cardenalek.

Beti dotore jantzia, ez zuen biraorik txistukatzen, deboziozko sinestuna baitzen. Teknologia zalea, musika maite zuen gauza guztien gainetik. Berak fabrikatutako zortzi disko argitaratu zituen, 1970eko hamarkadaren erdialdetik 1980ko hamarkadaren hasierara arte. Sintetizadoreek bultzatutako Onyeaborren musika Nigeria osoan hedatu izanagatik ere, pertsonaia eta pertsona misterioak estali zituen, ez baitzuen inoiz elkarrizketarik eman eta ez baitzen inoiz telebistan agertu.

Gerora, Williamen musika Europan berragertu zen, Nigeriako 1970eko hamarkadako musika biltzen zuen bilduma bat tarteko. Disko hori Talking Heads-eko lider David Byrnek zuzendutako Luaka Bop diskoetxeko kideek entzun zuten, eta burmuinak kiskali zitzaizkien. “Bere doinuetan funka zegoen, haize instrumentuak eta koruak, 1980ko urteetako soinuak zeuden, bideo-jokoetako eta pinball-etako zarata espazialekin, emakumezko ahotsekin nahastuak, baina baita Fela Kutiren afrobeat-aren oihartzunak eta mezuaren hondarrak ere”.


ASTEKARIA
2024ko martxoaren 10
Azoka
Kanal honetatik interesatuko zaizu: Musika
2024-10-11 | Iker Barandiaran
Post-punkaren aterkipeko distirak

El país de las maravillas
Kinky boys
Autoekoizpena, 2024

---------------------------------------------

Izenaren adieratik gutxi dauka, gaur egun, Bilbon sortutako hirukoteak. Are gehiago, partaideen ibilbideak joan dira garatzen eta aldatzen. Marga Alday ezaguna... [+]


Euskal Herriko Trikitixa Elkartea
Biziraupenetik kolektibora, transmisioaren soinua

Euskal Herriko Trikitixa Elkartearen mende erdiko historia laburbiltzen duen liburua aurkeztuko dute larunbatean Azpeitian, Euskal Herriko Trikitixa Elkartea. 50 urte eta gehiago izenburupean, Laxaro Azkunek eta Haritz Garmendiak egina. 2022an egin zituen elkarteak urrezko... [+]


2024-10-04 | Xalba Ramirez
Zergatik den Chill Mafiarena azken aldiko agurrik beharrezkoenetako bat

Agur Eta Ohore X Allá Va La Despedida
Chill Mafia
2024

---------------------------------------------------

Chill Mafiak inauguratu zuen aroak lurperatu du Chill Mafia. Denak ez duela zertan betirako iraun, hori argi baino argiago dugu. Eta hobe dela orain,... [+]


Gure pianista unibertsala

Columbus Fundazioak antolatutako kontzertua, ‘RenHacer’ Musikaldiaren barruan.

Bilboko Orkestra Sinfonikoa.

Zuzendaria: Ramón Tebar.
Bakarlaria: Joaquín Achúcarro.
Egitaraua: Guridi, Grieg eta Brahmsen lanak.
Lekua: Bilboko Euskalduna... [+]


“Bizi gara zuzentasun politikoaren garaian, ‘beef’-aren kultura ez da ulertzen”

2021ean sortu zen Lizarran Raimundo el Canastero taldea, eta iaz ikusi zuen argia haien lehenengo diskoak –N.T.E.R.–. Kaxoia, gitarra, ordenagailua eta hiru lagun langabezian: Julen Arbizu (Lizarra, 1995), Imanol Viñarás (Lizarra, 1995) eta Mikel Beltza... [+]


1980-90 hamarkadak
Emakumeak rockaren eztandaren sugarrean

Garai oparoa izan zen 1980ko hamarkada Euskal Herriko rock musikarentzat. Talde ugari sortu ziren: tartean, Belladona, Matraka eta La Viuda Negra. Hiru horiek soilik emakumez osaturiko musika talde nafarrak izan ziren. Iosebe Garaialde (Iruñea, 1961) lehen bi talde... [+]


2024-09-24 | ARGIA
Musika munduko emakumeen erantzuna Alex Sarduiri: “Ikusi nahi ez duena baino itsuagorik ez dago”

Musikan inoiz ez dela diskriminaziorik egon adierazi du Alex Sardui abeslariak, eta haserre erantzun diote Euskal Herriko musikagintzako emakumeek*, 150 lagunek sinaturiko komunikatuan: “Denbora asko daramagu tankera honetako egoerekin nazkatuta”. Barkamena eskatu du... [+]


2024-09-20 | Iker Barandiaran
Eguzki izpi gabekoak hunkitzen

Errautsetatik loratzen
Añube
Autoekoizpena, 2024

-------------------------------------------------

Aspaldian sarri pentsatzen dut Debagoienan gazteek ia soilik musika urbanoa edo oi! musika, bata edo bestea, entzuten dutela; hortik kanpo apenas dagoela jende... [+]


Chill Mafia taldeak jotzeari utziko diola iragarri du

Taldeak bere azken lana izango den Agur eta ohore x allá va la despedida lana kaleratu berri du. Oholtzak utzi eta agur bira egingo dutela iragarri du Chill Mafiak hiru urteren ostean. Iruñean abenduaren 25ean egingo dute azken kontzertuetako bat.


Makrofestibalak: ezin neurria hartu eukaliptoari

Boga Boga festibala antolatu dute Donostian, eta jaialdiaren bezperatan, EHUko Uda Ikastaroen barnean, bi eguneko jardunaldiak egin dituzte Dabadaba aretoan, Egia auzoan. Hainbat musikari ez ezik, zenbait makrofestibalen antolatzaileak bertaratu dira hizlari gisa, baita... [+]


Eguneraketa berriak daude