Ponpeia baino lehen
Vesuvio, duela 3.800 urte. Sumendiak eztanda egin zuen enegarren aldiz, eta mendi magaleko Brontze Aroko Afragola herrixka errautsek estali zuten, K.o. 79an Ponpeia eta Herkulanorekin gertatu bezala.
Bi erupzioak pliniarrak izan ziren, gas, arroka eta errauts kantitate handiak bota zituztenak, oso indartsuak eta, inguruko herriak suntsitzeaz gain, Europako kliman urtetan eragina izango zutenak. 79ko erupzioaren berri Plinio gazteak eman zuen, baina Avellino erupzioa –hala esaten zaio ia bi milurteko lehenago gertatutakoari– lekukoek ez zuten idatziz jaso. Eta, hala ere, 79an gertatu bezala, errautsetan egoera ezin hobean gordeta, denboran izoztuta geratu ziren arrastoek gertatutakoaren berri zehazki ematen dute.
Afragola inguruetan abiadura handiko trena eraikitzen ari zirela topatu zituzten arrastoak 2005ean eta orduz geroztik arkeologoak gai izan dira erupzioa gertatu zen urte sasoia zehazteko. Zuhaitzen azpian fruitu helduen eta hostoen arrastoak topatu dituzte, eta herrixkan bertan, azken uztan bildutako elikagaiak. Horregatik erupzioa udazken hasieran izan zela dakite, ziurrenik urrian.
Afragola inguruetan abiadura handiko trena eraikitzen ari zirela topatu zituzten arrastoak 2005ean eta orduz geroztik arkeologoak gai izan dira erupzioa gertatu zen urte sasoia zehazteko
Vesuvioren magalean jalkitako materialen geruzek adierazten dute erupzioa eztanda bortitz batekin hasi zela eta haizearen eraginez materialak ipar-ekialdean pilatu ziren. Aurrerago, haizearen norabidea aldatu zenean, materia bolkanikoak Afragolarako bidea hartu zuen, eta erupzioaren azken fasean errautsa eta ura sumenditik 25 kilometrora iritsi ziren. Lokatz bolkaniko horrek Brontze Aroko herrixka erabat estali zuen. Geruza bolkanikoak landare arrastoen molekulak ordezkatzea eragin zuen eta, hala, zinerita izeneko materialezko molde perfektuak utzi zituen.
Giza arrastorik ez da ia aurkitu, ordea, eta horixe da Ponpeiarekiko alderik handiena, 79. urtean milaka hildako eragin baitzituen Vesuviok. Errautsetan gizakien eta ganaduaren oinatzak geratu ziren markatuta eta, horrek esan nahi du, Afragolako biztanleek ihes egitea lortu zutela, ponpeiarrek ez bezala. Erromatarrek ez zekiten Vesuvio sumendia zenik. Afragolatarrek ziurrenik eztandaren uneko haizearen norabidea izan zuten lagun, horrek ihes egiteko denbora gehiago eman baitzien. Baina, agian, lo zegoela hain emankorra zen mendia erromatarrek baino hobeto ezagutzen zuten, eta bazekiten esnatzean nolako arriskuak zekartzan.
Bera (Nafarroa), 1924ko azaroaren 7a. Anarkista talde bat Beran sartu zen goizaldean, Primo de Riveraren diktaduraren aurka egin eta Espainiako Estatuan iraultza abiatu asmoz.
Espainiatik eta Hego Euskal Herritik Baiona, Hendaia eta Donibane Lohizunera ihes egindakoen artean... [+]
Washington (AEB), 1807. AEBetako Konstituzioak esklaboen trafiko transatlantikoa debekatu zuen. Horrek ez du esan nahi esklabotza abolitu zenik, esklaboen iturri nagusia eten zela baizik. Hala, emakumezko esklaboak bihurtu ziren esklabo berriak “ekoizteko” bide... [+]
Berlingo Unibertsitate Libreko eta Zuse institutuko diziplinarteko ikerlari talde batek eredu matematiko konplexua garatu du Afrika iparraldean erromanizazioa nola hedatu zen hobeto ulertzeko.
Plos One aldizkarian argitaratutako ikerlanaren arabera, eredua osatzeko galtzada... [+]
Japonia, 1945eko abuztuaren 6a eta 9a. AEBek bonba atomiko bana bota zuten Hiroshima eta Nagasaki hirietan milaka eta milaka hildako eraginez; kopuru zehatzik ez dagoen arren, urte horren bukaeran hildakoak gutxienez 210.000 inguru izan zirela diote kalkulu zuhurrenek. Baina... [+]
Normandiako erromatar garaiko aztarnategi batean lanean ari zirela, arkeologia ikasle batzuek aurkikuntza bitxia egin dute berriki: buztinezko eltze baten barruan kristalezko flasko txiki bat topatu zuten, XIX. mendean emakumeek lurrina eramateko erabili ohi zuten... [+]
Mexiko Hiria, 1968ko urriaren 2a. Hilabete batzuk lehenago, ekainaren 22an abiatutako ikasle mugimenduak mitin bat antolatu zuen Hiru Kulturen Plazan, hiriko Nonoalco-Tlatelolco unitatean. Mexikoko ejertzitoak eta Batallón Olimpia talde paramilitarrak bildutako ikasleei... [+]
Yamagata unibertsitateko Masato Sakai arkeologo japoniarra buru duen ikerlari talde batek geoglifo ugari aurkitu berri ditu Nazcako basamortuan (Peru). Guztira 303 geoglifo topatu dituzte, orain arte ezagutzen zen geoglifo kopurua ia bikoiztuta. Horretarako adimen artifiziala... [+]
Tijarafe (Kanariar Uharteak), XIV. mendearen erdialdea. Lehen monje katolikoak La Palma uharteko inguru horretara iritsi zirenean, ikusi zuten awarek, bertako aborigenek, Eguzkia, Ilargia eta izarrak gurtzen zituztela.
Eta azken urteetan Tijarafen egindako kanpaina... [+]
Peru iparraldeko kostaldean, Pañamarca aztarnategian, mochica kulturako (K.a. 330- K.o. 800) tronu areto bat aurkitu berri dute. Arkitektura ikusgarriagatik, iruditeria erlijioso zabalagatik eta xehetasunez betetako hormairudi koloretsuengatik ezaguna da kultura... [+]
Maule, 1892. Zaraitzu ibarreko zortzi emakume espartingile Zuberoako hiriburutik etxera abiatu ziren, baina bidean, Larrainen, elurteak harrapatuta, hotzak hil omen zituen denak. Zortzietatik zazpiren izenak iritsi zaizkigu: Felicia Juanko, Felipce Landa, Dolores Arbe, Justa... [+]
Nottinghameko Unibertsitateak Anglosaxoiei eta Vikingoei buruzko Ikasketak masterrari izena aldatu dio: Ingalaterrako Goi Erdi Aroko Ikasketak. Cambridgeko Unibertsitateko Anglo-Saxon England Journal aldizkariari ere izen aldatu zioten lehenago: Early Medieval England Journal... [+]
New York, 1870eko apirilaren 2a. New York Herald egunkariak Victoria Woodhull (1838-1927) ekintzaile eta brokerraren eskutitz bat argitaratu zuen, 1872ko AEBetako presidente hauteskundeetarako hautagaitzaren berri emanez. Inoizko hautagai gazteena zen; 34 urte izango zituen... [+]
Trebiñu, VI. mendea. Eremita talde bat Las Gobas kobazuloetan bizitzen hasi zen, eta historiaurretik okupatutako Laño ibaiaren haitzarte hartan kobazulo berriak hondeatu zituzten. Hurrengo mendean kobazuloetako bat nekropoli modura erabiltzen hasi zen bertako... [+]
Atacamako Desertua Fundazioak eremu horretako geoglifoak suntsitzen ari direla salatu du sare sozialetan; hainbat argazkiren bidez, basamortura 4x4 ibilgailuetan doazen bisitariak eragiten ari diren triskantza erakutsi dute. 1000 eta 1520 urteen artean egindako geoglifo handiak... [+]
Knustrup (Danimarka), 1546ko abenduaren 15a. Tycho Brahe astronomoa jaio zen. Besteak beste, Kopernikoren Ilargiari buruzko teoria hobetu zuen, errefrakzioei buruzko lehen taula osatu zuen eta Johannes Keplerren irakaslea izan zen.
Beraz, astronomiaren alorrean egindako... [+]