Varsoviako ghettoa latatan gordeta
Ghettoko eguneroko bizitzaren kontakizuna jasotzen ibili zen hainbat zientzialari, historialari, marrazkilari eta errabinoz osaturiko talde bat, eta dokumentazio guztia latorrizko hamar kaxatan eta hiru esne marmitatan ezkutatu zuten.
Varsovia, 1943ko apirilaren 19a. Ghettoko juduak, azken hilabetetan erresistentzia armatua antolatzen aritu ondoren, matxinatu egin ziren, eta behingoagatik naziek atzera egitea lortu zuten. Biharamunean bertan gogor erantzun zuten alemaniarrek eta hilabete eskas geroago ghettoa guztiz suntsitutzat eman zuten, Tłomackie kaleko Sinagoga Handia erre zutenean.
Bi urte eta erdi lehenago, ghettoa abiatzean, 360.000 judu sartu zituzten bertan; amaieran, 10.000-15.000 besterik ez ziren bizirik irten. Treblinkara eraman ez zituztenak, ghettoan bertan hil ziren. Baina han gertatutakoaren oroimenak bizirik iraun zuen ekimen berezi bati esker.
Emanuel Ringelblum historialari juduak hainbat zientzialari, idazle, marrazkilari, errabino… bildu zituen eta Oyneg Shabat (atseden eguneko poza) izeneko taldea sortu zuten, ghettoko eguneroko bizitzaren kontakizuna jasotzeko eta, gerra amaitzean, liburu batean jasotzeko. Taldekideek gertatzen ari zenaren kronika txostenetan, saiakeretan edota marrazkietan biltzen joan ziren.
Ghettotik bizirik irteteko eta, beraz, liburua idazteko aukera txikia zutela jakitun, bildutako dokumentazio guztia latatan
Kontzentrazio esparruetan gertatzen ari zena ere jaso ahal izan zuten Yacob Grojanowskiri esker; Chelmnoko esparrura deportatu zuten arren, ihes egitea lortu zuen, eta han ikusitako eta bizitako basakeriak idatzi zituen. Oyneg Sabathek txosten zehatza osatu zuen eta, poloniar erresistentziaren bidez, Londresera bidaltzea lortu zuten, han argitara zezaten.
Baina deportazioak, gaixotasunak eta gosea handitu ahala, taldekideen itxaropena txikituz joan zen. Ghettotik bizirik irteteko eta, beraz, liburua idazteko aukera txikia zutela jakitun, bildutako dokumentazio guztia latorrizko hamar kaxatan eta hiru esne marmitatan ezkutatu zuten.
Duela 80 urte matxinada piztu zenean, alemaniarrek ia taldekide guztiak atzeman eta hil zituzten, baina Ringelblumek familiarekin ihes egitea lortu zuen. Ia bi urte eman zituzten ezkutatuta. Baina gerra amaitzear zela, Gestapoko kideek aurkitu zituzten. Bi familiak hil zituzten, Ringelblumdarrak eta haiei babesa emandako familia osoa ere bai. Baina taldearen helburua betetzea lortu zuten behintzat: esne tupina bat ez beste lata guztiak aurkitu dituzte oraingoz.
Elkarrekin esnatzeko ordua (Susa, 2016) Kirmen Uriberen nobelan oinarrituta, Karmele pelikula zine aretoetan estreinatzear da Asier Altuna (Bergara, 1969). Lehen lurreratzea Donostiako Zinemaldian izan du, eta bertako ateak ireki orduko eman dio elkarrizketa ARGIAri, goizean... [+]
Madril, 1925eko urriaren 13a. José Antonio Primo de Rivera diktadoreak “propaganda antipatriotiko eta antisozialari” buruzko errege dekretua sinatu zuen. 2. ordenan, dekretuak zera zioen: “Lehen hezkuntzako ikuskariek (...) eskoletako testuliburuak... [+]
Bi egun baino ez ditu iraun zabalik LAB sindikatuaren historia barnebiltzen duen 1974tik etorkizunera, LAB zabaltzen erakusketak, Tuterako Rua zentro zibikoan. Erakusketa paratu dute Erriberan 40 urte egin dituela ospatzeko sindikatu abertzaleak antolatutako egitarau barruan.
Arqueología e Historia aldizkari espainiarraren 63. alea, urrikoa, aldez aurretik zetorren iragarria baskoien herriari eta historiari buruzkoa izango zela. Azala, zeinean badirudi erreferentzia egiten zaiola Ocho Apellidos Vascos filmari (bi pertsonaiak hango aktoreen oso... [+]
Sergio Escribano Ruizek (Mungia, 1977) zuzentzen ditu Sancti Spiritu gotorlekuko indusketa arkeologikoak, gaztelarrek Hego Amerikan ezarritako lehenengo asentamendua. Ikerketak testuetan jarritako historia koloniala ezbaian jartzeko aukera eskaini dio.
50 urte bete dira Txiki eta Otaegi fusilatu zituztenetik. Urteurrenaren harira, BERRIAk lan hau ekoiztu.
«Txikiren anaia bat kalean ikusi nuen behin, Zarautzen [Gipuzkoa], eta pentsatu nuen: '50 urte igaro dira fusilamenduaz geroztik. Zer pentsatuko du berak? Nola... [+]
2025eko uztailaren 12an izenpetu zuten hiru aldeen arteko Bougivaleko Akordioa, irlaren etorkizun instituzionala adosteko asmoz. Frantziako Estatuaren "instrumentalizazioa" salatzean gain, FLNKS alderdi independentistak argitu nahi izan du beraiek izenpeturiko dokumentua... [+]
Hungaria, 1038. Eztebe I.a erregea, erresumaren fundatzailea hil zen. Handik mende erdi eskasera, 1083an abiatu zen haren kanonizazio prozesua, eta, hala, historiako familia santuenaren historia ere abiatu zen; guztira, Hungariako errege-familiako hamar kide izendatu zituzten... [+]
Luzaroan momifikzioa antzinako Egiptorekin lotu izan da eta zibilizazio hura jotzen zen momien jatorritzat. Azken urteetako aurkikuntza eta ikerketek aldiz, momifikazioaren historia astindu dute. 2022an duela 8.000 urteko momia bat aurkitu zuten Portugalen, eta, berriki, 12.000... [+]
Frankistek Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urte bete direnean, ekitaldi jendetsua egin du Sortuk Iruñeko Anaitasuna pabiloian. “Bakarren batzuk haien memoria kriminalitzatzen eta jazartzen jarraitzen dute”, esan du alderdiko idazkari nagusi Arkaitz... [+]
Txikitatik pentsatu nuen nortzuk ote ziren paretetan, karteletan, oroitarritan, asteroko manifestazioetako aurpegi horiek. Baziren eskelak egunkarietan eta herriko plazan, baina gero, baziren besteak. Ez nituen inoiz kaletik ikusi, ez nekien izenik, baina edozein herritan... [+]
Frankismoaren azken exekuzioak hartu ditu hizpide Javier Buces historialariak, Askatasun Haizea (Txalaparta) liburuan. Estatuak eragindako biktimak, "bigarren mailako biktima" izaten jarraitzen dutela uste du Bucesek.
"Frankismoaren adierazpen zehatzen" eta "faxismoaren berrindartzearen kontra mobilizatzera eta antolatzera" deitu dute.