Pandemia garaian momentu batez bazirudien alokairu turistikoak behea joko zuela, eta hainbat hilabetez edo urtez ireki ezinda, pisu horiek alokairu arruntetara itzuliko zituztela. Han eta hemen entzun ziren hori egitekotan ziren etxejabeak. Denborak erakutsi du, baina, pandemia ostean “ezer ez da berdina izango” genioenean, kasurik onenean inozokeria zela, eta gauzak ez direla horrenbeste aldatu. Halaxe gertatu da alokairu turistikoen merkatuarekin ere. Dakartzan ondorioekin batera mugarik gabe gora egiten ari zen momentuan pandemia etorri zen, eta arnasa eman zuen. Pandemia amaitu ahala, berriz ere berpiztu da pisu turistikoen merkatua, eta bizkor batean galdu zuen hedapena berreskuratzen ari da.

Donostia da Euskal Herrian alokairu turistiko gehien jasotzen duen hirietako bat, eta merkatu horren egungo hedapena nahiko fenomeno berria denez, eztabaidak eragin ditu. Testuinguru pixka bat jartzearren, Euskal Autonomia Erkidegoan, 2022 amaieran 6.708 iragarki zituen Airbnb-k, eta gutxi gorabehera horien laurden bat Donostian zegoen: 1.649. Plataforma horretan 2017 eta 2018 artean 1.800 iragarki izatera iritsi zen Gipuzkoako hiriburuan. Azken urte hartan, Donostiako Udal Gobernuak Ordenantza berria argitaratu zuen alokairu turistikoak erregulatzeko, eta horrek eragina izan zuen urtebetean, 2019ko martxoan 1.437ra jaitsi baitziren; pandemiaren eraginarekin ere jaisten jarraitu zuten, eta 1.311 izatera iritsi zen 2020ko abenduan. Baina esan bezala, sektore horrek azkar utzi du atzean pandemia, eta 2022ko irailean 1.659 iragarki zituen plataformak hirian, eta hazkunde abiadura horrekin laster hautsiko du 2018ko marka. Testuinguru horretan, Haritik Hirirak egindako ikerketak negozio mota horri buruzko datu argigarri asko ematen du, baita beste hainbat mantra gezurtatu ere.

Ez da hotelen alternatiba

Ikerketak seinalatzen duen moduan, Airbnb hotel eta ostatuen alternatiba “atsegin” moduan jaio zen: Airbnb hitzak koltxoi puzgarria eta gosaria esan nahi du ingelesez. Kapitalismoak errekuperatu duen ekonomia kolaboratiboaren burbuilaren testuinguruan, bidaiari alternatiboak eta tokian tokiko jende eskuzabala lotzeko asmoarekin jaio omen zen plataforma, lehenengoek hotelen negozioari iskin egin eta esperientziak trukatzeko. Gainera, edonork jarri dezakeenez iragarki bat, hil amaieran justu dabiltzanek ere sos batzuk biltzeko beren etxeko gela bat jarri dezakete alokairuan.

Datuek, baina, gezurtatu egin dute hori. Lehenik eta behin, nork dauka aukera gela bat edo are etxe oso bat alokairuan jartzeko? Zenbat eta aberatsago izan, orduan eta etxebizitza eta espazio gehiago eduki ohi da, beraz, orduan eta errazagoa da alokairu mota hori erabiltzea. Baina, gainera, alokairu turistikoaren sektorea jada monopolizatuta dagoen eta are gehiago profesionalizatzen ari den sektorea da. Ikerketaren datuek diote 2017an hirian etxe bakarra eskaintzen zuten erabiltzaileak guztien artetik %79 zirela, eta bi edo gehiago eskaintzen zutenak %21. Bigarren multzo horren esku zeuden, ordea, eskaintzen ziren etxe guztien %61,34. 2022ko irailean Donostian  730 erabiltzaile zeuden Airbnb plataforman; horietatik 528k etxebizitza bakarra eskaini zuten, eta 202k, bi edo gehiago. Hau da, gehiengoa diren (%72,33) erabiltzaile xumeenek heren bat eskaini zuen. Baina hazten ari den erabiltzaileen %27,67 ahaltsuenek eskaintza osoaren zati handiena pilatzen dute: %68,17.

Donostian, beraz, erabiltzaile txikiak dira gehiengoa, baina proportzioan geroz eta gutxiago dira; handiek, berriz, gutxiengoa izanda, merkatuaren zati handiena kontrolatzen dute eta are gehiago pilatzen ari dira. Beste aldean ere, bezeroen partetik ez dago denen esku plataformaren bidez gaua hartzea: 2022ko irailean, Donostian gaua igaro eta gosariagatik 203 euro ordaindu behar ziren batez beste, etxebizitza zein gela solteak kontuan hartuta. Prezio hori Paris, New York edo Bartzelonako batezbestekoa baino garestiagoa da.

Erdigunean pilatuta

Plataforma horren inguruan zabaldu izan den eta egiatik gutxi duen beste ideia bat da hotel zein ostatu tradizionalen alternatiba dela. Ikerketak dio hein batean lortu duela hotel eta ostatuek hamarkadetan lortu ez duten hedapena, eta horiek iritsi ez ziren tokietara iritsi dela. Eta azken urteetan izan duen gorakada ikusita, hala da. Baina espazioan izan duen kokapenari erreparatuta, Airbnb-ren joera izan da jada gainesplotatuta dauden erdiguneko auzoetan finkatzea: duela sei urte eskaintzaren %60 Gros, Erdialdea eta Parte Zaharrean pilatzen zen, eta 2022ko irailean %65. Gainera, azken urteko hazkunde orokorraren baitan —Añorga, Miramon-Zorroaga eta Zubieta auzoetan izan ezik—, erdialdeko auzoak hazi dira gehien, nahiz eta jada saturatuta egon.

Udalak berak egindako zonifikazioari jarraiki, proportzioan aurrez zeuden iragarki kopuruarekin alderatuta, A zona (Parte Zaharra, zona saturatu izendatua udalak berak) da azken urtean gehien hazi dena: 2021eko eta 2022ko irailaren artean %21,31 hazi da. B zona (Gros, Erdialdea, Amara, Mirakontxa, eta Antigua eta Egiako gune batzuk biltzen ditu, gune jada oso esplotatuak) hazi da ondoren, %17,35. Eta azkenik, pisu gutxien duten auzoak, C zona hazi da gutxien, %12,4.

Etxebizitza arrunten eta alokairu turistikoen kopuruen arteko proportzioari erreparatuta ere, errenta baxueneko auzoetan etxebizitza kopuru totalaren %1 ere ez da bideratzen alokairu turistikora. Erdialdeko errenta altuko guneetan, berriz, etxebizitzen %6 eta %8 artean Airbnb bidez eskaintzen da. Hau da, jada presio turistiko gehien duten guneak dira gehien hazten jarraitzen dutenak, eta horiei bestelako alokairu turistikoak, hotelak eta ostatuak gehitu behar zaizkie. Ikerketak dio horrek ere argi uzten duela Airbnb bidez hilabete amaierara iritsi ahal izateko sos gehigarri batzuk lortu nahi dituzten erabiltzaileak oso gutxi direla, errenta baxuenak dituzten auzoetan ez baitago apenas eskaintzarik.

Alokairu arruntak, gutxitzen

Azken urteetan eztabaidagai izan da ea alokairu turistikoek zenbat eragiten dien alokairu arruntean bizi nahi duten herritarrei, eta beraz, zenbateraino ari diren auzokideak kanporatzen. Kausalitate hori demostratzen zaila bada ere, ikerketaren datuek Donostian horixe iradoki dute: etxebizitza turistikoak alokairu arrunten prezioa igoarazten ari direla, eta, beraz, jendea kanporatzen. Azken urteetan, 2008ko krisian adreiluaren burbuilak eztanda egin osteko barealdiaren ondoren, etxebizitza espekulazio espazio kuttun bilakatu da putre-funts, inbertsionista, kapitalista eta jabe handi eta ez horren handientzat.

Donostian, Euskal Herriko eta Espainiako Estatuko alokairuen preziorik altuenetakoak edukita, azkenaldian asko egin du gora: 2017 urteko apirilean 12,9 euro balio zuen metro koadroak, eta bost urtean, 2022ko irailean, 15,9 euro, %23,26ko igoera. Horrek jada arazoak ekarri dizkie Donostian alokairuan bizi nahi duten langile klaseko pertsonei. Baina epe bera hartuta, Airbnb-ko alokairuak %60,72 garestitu dira, alokairu arrunta baino 2,5 aldiz gehiago.

Ikerketak aipatzen du alokairu turistikoen errentagarritasuna alokairu arruntarena baino hiru aldiz handiagoa izatera irits daitekeela. Etxebizitza merkatu espekulatibo bilakatuta, errentagarritasun bila dabilenak alokairu arrunta albo batera utzi eta alokairu turistikoan jarriko ditu bere higiezinak. Hala, auzo askotan alokairu arruntera bidera zitekeen etxebizitza asko eta asko etxebizitza turistiko izatera igaro dira, eta horrek asko murriztu du alokairu arrunten eskaintza. Gainera, eskaintza urria eta eskaera handia izateak prezioak igotzea baimentzen die etxejabeei.

Ikerketak behin eta berriz dio 2000 eta 2020 bitartean hirian biztanleria gehien galdu zuten auzoak Erdialdea –Parte Zaharra barne hartuta– eta Gros direla: %5,63 eta %12,82, hurrenez hurren. Beraz, Donostia erdialdeko auzoak presio espekulatibo handiena dutenak izaki –baita alokairu turistiko gehien ere–, eta biztanleria galera handiena jasan dutenak, zaila da hor loturarik ez aurkitzea.

Bizilagunak galtzen

Ikerketak Donostiako Airbnb merkatuaren erradiografia egiteaz gain, negozio  honek auzokideengan eragiten dituen kalteak azpimarratu ditu. Etxebizitza bat turistiko bilakatzeak norbaiten desplazamendua edo kanporaketa dakar, eta denbora luzez auzoetan sortu diren komunitate eta bizilagun sareen galera eragiten du. Beste ikerketa batzuei erreferentzia eginez, txostenak dio frogatu dutela “eguneroko bisitarien joan-etorriek bizilagunek auzoarekiko edo bizi diren gunearekiko duten atxikimendu emozional eta materialak apurtzea” dakarrela, eta auzoan ematen den prozesuak kanporatzea eta larritasun sentimenduak eragiten dituela. Azpimarratzen du, halaber, profesionalizatu egin den etxebizitza turistikoen sektoreak gehienetan ezkutuan geratzen diren eta prekarioak izan ohi diren “lan-kate luzeak sorrarazten” dituela: garbitzaileak, mantenimenduko langileak, harreragileak, eta abar. Lan kaskarrak bizilagunentzat, etxebizitza urri eta garestiak ordaindu ahal izateko.

Bitartean, Airbnb-ren sortzaile diren Brian Cheskyk, Nathan Blecharczyk eta Joe Gebbiak, 8.300 milioi, 7.280 milioi, eta 7.090 milioi euroko dirutza metatu dute hurrenez hurren, mundu osoan alokatzen diren etxebizitza turistikoen komisioetatik abiatuta. Hasieran aipatutako ekonomia kolaboratzailetik gutxi geratzen zaio enpresa erraldoi horri.

Udalaren mugak ez dira nahikoa

Bada, ordea, enpresa horren jardunaren ondorioei aurre egiten saiatu denik ere. 2018ko martxoaren 26an, EAJk eta PSE-EEk osatutako Donostiako Udal Gobernuak Ordenantza berria argitaratu zuen alokairu turistikoen hedapena mugatzeko asmoz. Txostenak, baina, argi azaltzen du ez duela behar zuen eraginik eduki, inoiz halako asmorik bazuen eta martxa honetan, laster gaindituko duela 2018an 1.800 etxebizitza turistikorekin hirian ezarritako marka.

Ordenantza presio handia zuten guneak arintzeko helburuarekin egin zuten, baina aipatutako zonakako hazkundearen datuek erakusten dute hori ez dela gertatu. Parte Zaharra eremu saturatu izendatu zen, beraz, ezin dira alokairu turistiko gehiago martxan jarri, soilik ordenantza indarrean jartzerakoan tramitean zeudenak. Hala ere, azken urtean han hazi dira gehien alokairu turistikoak, ehunekotan. Eta jarraian, presio turistiko asko zuten hiriaren erdialdeko auzoetan hazi dira gehien. Ikerketaren hitzetan, ordenantza hori ez da nahikoa alokairu turistikoen hazkundea geldiarazteko, eta ez du balio izan presio hori arintzeko.