Industrializazioak loa aldatu zigun

  • Londres, XVII. mendea. Hiriko artxiboetako dokumentu kriminaletan loari buruzko hainbat erreferentzia jaso zituzten; “lehen loaldia” eta “bigarren loaldia” aipatzen zituzten, baita tarteko esna-aldian egiten zutena deskribatu ere.

Endymion  (John William Godward, 1893). (Irudia: Art Renewal Center Museum)

Roger Ekirch historialari estatubatuarra hortaz jabetu zenean, gaia sakonago ikertzea erabaki zuen, eta 2001ean Sleep We Have Lost: Pre-Industrial Slumber in the British Islands ("Galdu dugun loa: Industria aurreko lozorroa britainar uharteetan”) lana argitaratu zuen The American Historical Review aldizkarian.

Ekirchek Europako beste artxibategi batzuk, gutunak eta orotariko argitalpenak miatu zituen, eta ondorioztatu zuen Aro Modernoko Europan lo bifasikoa deritzona nagusi zela. Industria aurreko europarrek iluntzean lo hartzen zuten. Bizpahiru ordu lotan eman ondoren, gau erdi inguruan esnatzen ziren. Esna-aldi horretan, batzuk ohean geratzen ziren, otoitzean, hausnartzen edo sexu harremanak izaten. Beste batzuk jaiki eta etxeko lanetan aritzen ziren, edo bizilagunekin solasean. Eta, artxibo kriminalek agerian utzi bezala, baziren lapurtzeko aprobetxatzen zutenak ere.

Industrializazioak eta, zehazki, argi artifizialak bultzatu zuten lo ohitura naturalak aldatzea. Edo, hobe esanda, industrializazioak inposatu zuena argi artifizialak ahalbidetu zuen

Litekeena zen ohitura hori Erdi Arotik etortzea eta kristautasunean izatea jatorria. VI. mendean San Benito monjeak gauerdian otoitzerako esnatzera behartu zituen eta beneditarren ohitura hori gizarte osora zabaldu zela pentsa zitekeen. Baina Ekirchek egile klasikoak errepasatu zituen eta lo bifasikoaren erreferentziak topatu zituen Homeroren, Tito Livioren edota Plutarkoren idatzietan. Gainera, gaur egun, isolatuta bizi diren eta argi artifizialik ez duten hainbat komunitatetan oraindik ere bi alditan lo egiten dutela dio.

1990eko hamarkadako esperimentu batek berretsi zuen ideia hori. Marylandek (AEB) NIMHko Thomas Wehr psikiatrak “historiaurreko” lo baldintzak ezarri zizkien zenbait subjekturi eta, aste gutxiren buruan, denek loaldi zatiturako joera hartu zuten.

Industrializazioak eta, zehazki, argi artifizialak bultzatu zuten lo ohitura naturalak aldatzea. Edo, hobe esanda, industrializazioak inposatu zuena argi artifizialak ahalbidetu zuen. Industriak eskatzen zuen langileen ordutegiak zorroztea eta sinkronizatzea; denbora monetizatu egin zen.  Eta lanean produzitzeaz gain, langileek kalean kontsumitu behar zuten, sistema berriaren makineriak ondo funtziona zezan. XVIII. mendearen erdialdean lehen kale-argiak jarri zituzten Europako hiri nagusietan, loaldi bakarreko ohitura txarrari bidea argituz.

Izan ere, geroz eta gehiago dira lo bifasikoa osasungarriagoa dela dioten profesionalak, baina jakitun dira gizarte postindustrial honetan loaldi naturalera itzultzea ezinezkoa dela.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Denboraren makina
Nabigazioaren historiaren argazkia

2019an, Greziako Kasos uharteko uretan, ikerlan bat abiatu zuten Ikerketa Helenikoen Fundazio Nazionalak eta Greziako Kultura Ministerioak. Lanaren emaitza berriki jakinarazi dute: guztira, hainbat garaitako hamar ontzi-hondar aurkitu dituzte. Zaharrenak 5.000 urte inguru ditu... [+]


Fra Mauroren mundu zehatzagoa

Venezia, 1459ko apirilaren 24a. Fra Mauro monje eta kartografoak bere munduko mapa amaitu zuen San Michele de Murano monasterioan zeukan kartografia tailerrean. Portugalgo errege Alfontso V.aren enkarguz egin zuen lan hura, eta, mapa amaitu bezain pronto, Portugalera bidali... [+]


Ia denak du prezioa

Filadelfia (AEB), 1838ko uztailaren 11. John Wanamaker jaio zen, gerora marketinaren alorrean eragin handia izango zuen enpresaria. Koinatuarekin batera hasi zen merkataritza eremuan lanean, 22 urte zituela. Biek denda bat ireki zuten orduan; eta negozioa pixkanaka hazten joan... [+]


4.000 urteko ezpain-margoa

Paduako (Italia) unibertsitateko ikerlari talde batek Iranen 2001ean aurkitutako harrizko ontzi txiki bat aztertu du. Zehazki, flasko  barruan zeuden arrastoak aztertu dituzte, eta hainbat osagai dituela ikusi dute: hematita xehetua –kolore gorri biziko mineral... [+]


Industria agortu eta gero, zer?

Beriain (Nafarroa), 1974ko otsaila. Potasas de Navarra enpresako langileek greba egin zuten, besteak beste, aurreko urtean Motor Ibérica lantegiko langileek egindako grebak bultzatuta. Ez zen, beraz, Nafarroako industriako lehen greba, ezta Potasasena ere. Baina Potasas... [+]


Eguneraketa berriak daude