Loraldia, gozamena eta eromena
Egun argiak mozteari ekin dio, nabarmena da. Lurrak eguzkiaren bueltan egiten duen dantzan landareentzako erabakigarriena den zikloa osatzen du: gure egutegiaren urtearen lehen erdian eguna luzatzea eta bigarren erdian eguna moztea. Abiatu berria da laburtze hori.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Landareentzako mugarria da eguna luzatzetik mozterako kereta hori. Ez nolanahiko mugarria, arta mugarria, janariaren mugarria, alegia. Eguna mozteak negua badatorrela adierazten du eta ordurako lanak aurreratu beharraz jabetzen dira landareak. Batez ere bere bizitza urtearen barruko zikloan osatzen dutenak. Loraldi nagusiak izan dira edo oraintxe daude furialdian. Udazkenean edo neguan hil aurretik lore horietan fruituak osatu behar dituzte, haziak daramatzaten fruituak, bera bezalakoak, bere izerdikoak izango diren landare berriak sortuko dituzten haziak.
Guk animaliok geure odolekoa bezalaxe, landareek bere izerdiko berriak sortu nahi dituzte, bere kasta, bere enda, bere leinua, bere familia gal ez dadin. Guk landareei begiratzen diegunean denak berdinak, berdin-berdinak direla iruditzen zaigu. Ezta gutxiagorik ere! Hemen ere gure moduan bakoitza bat eta bakarra da. Belaze bati begiratu eta imagina ezazu: horko belar bakoitza zu eta zure ingurukoak bezala bat eta bakarra da. Horri, bereizketa horri eutsi nahi dio bakoitzak bere haziak hedatzean.
Haziak sortzeko bidean lorea da abiaburua. Lorea maiz ez da ikusi ere egiten, eta beste askotan ikusgarria da, usaingarria da, nabarmena. Gure inguruan nahi dugun landare asko horrexegatik jartzen da, edertasunagatik. Bere lorearen edertasuna gozatu nahi dugu. Edertasuna. Izan ere, edertasun ttantta bat asko da, asko eta bost.
Arrosondo bat (Rosa spp.) lorez gainezka ikusten dugunean ahazten dugu landare horrek bere amonaren amonaren amonaren bidetik ondutako izaerari eta genetikari eusteko eta hobetzeko biribildu dituela kolore, forma eta usain apartekoak dituzten artelan horiek. Ahazten dugu loreak fruitua emango duenik, horretarako bertan sexuen elkartze zalapartatsua gertatu behar duenik, intsektu polinizatzaileek beste loreren baten polen arra ekarriko duenik, ernalketa gauzatuko denik, aitaren eta amaren izaerak hibridatu eta sekula izan gabeko berri bat sortzeko mirakulua hazi bakoitzean gertatu behar duenik. Hori dena du gogoan arrosaondoak.
Guk arrosa soilik nahi dugu. Bere gogo guztiak ahaztu ditzala eta etengabe loreak emateko esklabu bihurtzen dugu, gure gozamenerako. Ahaztu zure amonak, ahaztu zure kasta eta eman soilik loreak; loreak eta loreak.
Horretarako teknika berezi bat dugu: loreak zimeldu ahala ebaki eta erauzi amari fruitu eta hazi bilakatuko liratekeen eme ernalduaren zatiak. Ama erotu egiten da, fruiturik ezingo du sortu eta bere kemen guztiarekin lorea eman eta lorea eman arituko da. Ingelesek deadheding “ihartutako burua moztea” esaten diote teknika horri. Guretzako lore ihartua da, arrosaondoak bere ondorengoak sortzeko muina du, eta galdu egin du. Bata bestearen atzetik galdu. Erotu? Erotu beharko!
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]