Joan deneko usain bete ekain
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio mozteari utziko datorren abenduaren 21 arte, ordurako sei ordu eta hogeita bost minutu laburtuko da egun argia.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Beren energia iturri nagusia den argia gainbehera doala jakitun, neguarekin sufritu egiten duten landare berozaleek loretara emana dute oraintxe bere jaki erreserba, baita hemendik atzera zikloa amaitu arte letorkeen jakitza ere. Loreak eta ondoren furituak eta haziak sortuko dira. Bide nekosoa izango da; urtekoa edo bi urteko ziklo motza dutenentzat azken bidaroa, bukaeraren hasiera.
Bizitza norainokoa duten badakitenez, azken ekinaldi bulkada hori begitan hartu beharko genuke; geurerako ikasteko, apika. Begitan eta sudurretan, izan ere, egun luzeenetako loraldiek zerbait ikusgarria badute, hori usaina da. Topatuko ditugu usain gozokoak, baina baita ere hauts usaina dutenak, ke usainekoak, lur usainekoak, pituitaria erretzen duten ezti gozoegizkoak, sats kirats ederraskokoak, goragalegileak, sudurra K.O. utziko dizutenak, fruituen eulitxoek ez beste inork atsegin ez duten ozpin usain zorrotzekoak, polen usain garbikoak, zorabiatu eta min zuriraino eramango zaituztenak, doministikua ezinbesteko diosala dutenak eta abar. Egun luze, bero eta sargori hauetan, ez da udaberri freskoko lurrin fin-arin festa. Usain nabarmenik ez dutenak ere badira orain, berbena (Verbena officinalis) eta oreganoa (Origanum vulgare), adibidez. Baina nagusi dira lurrin gogor, sarkor eta erasokorrak, sasoiko intsektu berozaleek nahiago dituztenak.
Zakarra da, adibidez, Doniene ukendua egiteko erabiltzen den osagai nagusietakoa: santio-belarra edo hosto-argala (Hypericum perforatum), gure sendabelarrik maitatuenetakoa; baina hankaz gora botatzeko moduko hauts usaina du. Antzekoen multzo horretakoak dira sasoiko lore hauek gehienak: gaztainondoa (Castanea sativa), andura (Sambucus racemosa), arbustu arrunta (Ligustrum vulgare), magnolia lore handia (Magnolia grandiflora), soroerregina edo burdilinda edo nasailora (Filipendula ulmaria), errarnoa (Oenothera biennis), sasi jasmina edo izar jasmina (Trachelospermum jasminoides), txikoria (Cichorium intybus), astalarra edo gardantxa zuria edo kilikia (Dipsacus fullonum), zuhain azenarioa edo zartagin ipurdia (Daucus carota), asta-uraza (Lactuca serriola), astalarrosa edo arkakaratsa (Rosa canina), lezka hostoestua eta hostozabala (Typha angustifolia eta T. latifolia), goilora (Epilobium hirsutum), egur-belarra (Lythrum salicaria), heriotzorria (Nerium oleander), Konstantinoplako akazia (Albizzia julibrissin), Siriako arrosa (Hibiscus syriacus), sanjorge lorea edo txirri-belarra (Centranthus ruber), tximeleta zuhaitza (Buddleja davidii), reinutria (Reynoutria japonica), Txinako xaboi-arbola (Koelreuteria paniculata), kana (Canna indica), agapantoa (Agapanthus umbellatus), izpiliku fina (Lavandula angustifolia), ezkertea (Calystegia sepium), atxaparra (Lonicera caprifolium) eta abar. Horietako asko usaindu nituen lehengoan Euskal Herria Zuzenean festibalerako bidean. Batzuk ezin eraman… Eta horrelako jendetzetan sekula falta ez den usainak ere eraso zidan, patxuliarenak (Pogostemom cablin). Eskerrak Arberatzen eta Zilhekoan dotorezia nabarmena zen etxe eta karpa arteko lore jendetzan eta jende loretzan.
Orain gaua puzten ari da eta loreak ilunpetan soilik irekitzen dituzten landareak ur gaineko bitsetan daude, gau-lorea (Mirabilis jalapa), adibidez. Gazteleraz “dondiego de noche” esaten diote; frantsesez “belle de nuit”. Garai batean Orion hondartza inguruan “putitas“ esaten zioten; gaur, agian, “putitos” izango dira. Hiztegietako “prostitutu” seguru ezetz.
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]