Bogdanovek planeten arteko bidaia bat kontatu zuen Izar gorria-n, sozialismoaren onurak azaltzeko xedearekin, Lenin kamaradari testu epela iruditu zitzaion arren –hamaika ika-mika dialektiko eta filosofiko izan zituzten erbeste garaietatik, eta azkenean, Leninek alderditik bota zuen Bogdanov–. Liburuak istorio sinplea kontatzen du: Errusiara egindako bisita batean, giza itxurako infiltratu martetar batek “Lenni” izeneko militante iraultzaileari –ez dago azaldu beharrik noren trasuntua den pertsonaia hori– aitortuko dio Marten sistema sozialista bat ezarri dela. Iraultzak arrakasta izan zuen han duela mende asko; neurri batean, Lurrarenak baino egokiagoak ziren egoera historikoengatik.

Izar gorria-ren argumentutik gertu, Proletkult eleberriak hauxe kontatzen du: Nacun planetako Denni izeneko emakume estralurtar gazteak Sobiet Batasuna bisitatuko du sobietar iraultzaren hamargarren urteurrenaren ospakizunetan. Halaber, 1905eko Errusiako Iraultzaren eztandaren ondotik, Leonid Volotx boltxebikeak planeta hori bisitatu omen zuen, bai eta sozialismotik gertu zegoen gizarte ideal kosmiko bat ezagutu ere. Bada, Volotxen ustezko alaba da Denni, eta egun desagertuta dagoen aita Nacunera eramateko etorri da gure planetara. Bilaketa horretan, Izar gorria nobela aurkituko du aitak abandonatutako gauzen artean, izan ere, Leonidek Nacunera egindako bisita kontatu zion Bogdanov lagunari, eta gertaera horretan oinarrituta idatzi zuen hark Izar gorria. Bogdanovek ez du Denniren kontakizuna sinestsiko, baina lagundu egingo dio. Bidean, iraganean lagun boltxebikeak ziren eta egun kargu garrantzitsuak dituzten agintari sobietarrak aurkituko ditu mediku diharduen idazle ohiak.

Hala, nobelak detektibe-kutsua izanagatik ere, iraultza sobietarrak bere lehen hamarkadan egindako ibilbideari buruzko hausnarketa biltzen du: batetik, Bogdanoven garai iraultzaileko eta erbesteko oroitzapenen bidez; eta bestetik, kamarada zaharrekin izango dituen solasaldien bitartez. Ondorioz, nobelan errealitatearen eta fikzioaren arteko mugak lausotu egiten dira. Finean, Wu Mingek iraultza erreal baten inguruko gogoeta egin nahi du, Bogdanov ardatz hartuta. Horrekin batera, errebolta horretan kulturak zein funtzio bete behar duen aztertu nahi du, benetako kultura proletarioa eta iraultzailea sortzeko.

Kultura berri bat

Marxismoaren arabera, kultura klase sozial menderatzaileari lotutako egitura handiaren zati bat da. Hala, Tsarren Errusian, aristokrazia elite intelektuala zen eta langileak ikasle gisa hartzen zituen, baina langileriak boterea lortzean, kultura berri bat sortuko zen, zeinak lehengo erregimena ordezkatuko zuen.

Kultura proletario berri hori gidatzeko, hau da, langileek arte eta politika berriak sor zitzaten, Aleksandr Bogdanov eta Anatoli Lunatxarski filosofoek Proletkult sobietar arte-erakunde esperimentala eratu zuten Petrogradon –gaur egun San Petersburgo– 1917ko iraultzarekin batera. Erakundearen oinarrietako bat autonomia zen, alderdi komunistaren atzapar ahalguztidunetatik urruntzeko asmoz. Sergei Eisenstein zinegileak eta Maxim Gorki nobelagileak, besteak beste, abangoardiako erakundearen teoria bereganatu eta praktikara eraman zuten. “Genio handiak beti borrokatu dira askatasun sortzailearen alde, eta mezenen exijentzien eta klase menderatzailearen zentsuraren aurka borrokatu dira. Horregatik Shakespeare, Puxkin, Dante ez dira burgesiarenak, ezta lur-jabeenak ere, gureak dira!”, dio Lunatxarskik Proletkult eleberrian.

Bada, kultur erakundeak izugarrizko arrakasta izan zuen: hezkuntzako komisariotzaren funtsen herena jaso zuen, eta 84.000 afiliatu eta milioi erdi jarraitzaile izan zituen. Ikonoklasia, futurismoa eta konstruktibismoa oso errotuta egon ziren antolakundean, eta azkenean desegin egin zen alderdiko indar ortodoxoenen mesfidantzaren ondorioz; Narkompros hezkuntza publikoaren administrazioaz arduratzen zen sobietar agentziak hartu zuen bere gain. Wu Ming literatur kolektibo italiarrak idatzitako liburuaren arabera, Leninen aburuz, Proletkult intelektual utopista burgesek zuzendutako mugimendu bat zen: “Anabasa intelektualisten eta kultura proletario deritzenen erabat aurka nago”.

Bogdanov alderditik atera zuten mediku aritzeko. Transfusio-zentro bateko zuzendari izendatu zuten, zeina aitzindaria izan zen nerbio-gaixotasunak sendatzen. Halaber, Bogdanov odol-transfusioen bidez gaztetasuna luzatzen saiatu zen, Izar Gorria nobelako martetarrek egiten zuten bezala.

Batzuentzat ameslari, beste batzuentzat utopista inozo. Bogdanov, agian, “marxista martetar” bat baino ez zen izan.