Beltzetik...
Landareetan beltza urria bada, loreetan zer esanik ez! Lorezaintzan beti izan da erabili xamarra den edozein espezietan lore beltza duen barietatea lortzeko “borroka”.
Kolore beltza oso urria da landareetan. Pinu beltza ere (Pinus radiata) esaten zaio insignis pinuari edo pinu azkarrari, azken mendean gure mendiak margotu dituen pinuari, alegia. Beltzez margotu dituenari. Beltza sortzen duen paisaiaren kolorea, eta beltza bera igaro den tokietan utzi duen panorama, doluaren panorama.
Makal beltza ere (Populus nigra) badugu, bere hostoaren ilunagatik eta bera landatzeko eragatik eta duen hazkundeagatik sortzen dituen makaldi itxi, sarri eta tapituetan sortzen duen ilunpeagatik, beltza izena duena. Intxaurrondo beltza ere (Juglans nigra) bada. Izena ez datorkio Altzako Intxaurrondoko kuarteleko istorio beltzagatik, ez. Bere zuraren koloreagatik du izen hori. Intxaurrondo arrunta espeziean (Juglans regia) zenbaitek ale batzuei “intxaur beltza” esaten diote. Intxaurrondo arrunt batzuek ere beltza izan ohi dute barruko zura, eta horiek egun eta berealdiko salneurria izaten dute.
Berez kolore beltzeko loreak urdin, ubel, gorri edo horien arteko nahasketa oso ilun batekoak dira. Esan daiteke beltz-beltzik ez dela
Landareetan beltza urria bada, loreetan zer esanik ez! Lorezaintzan beti izan da erabili xamarra den edozein espezietan lore beltza duen barietatea lortzeko “borroka”. Izugarrizko balioa ematen zaio ez dagoen hori eskuratzeari; hibridazioaren hibridazioz sortutako bitxikeriari; zure sorkuntza horri zuk nahi duzun izena jartzeari; zorrotz patentatu ondoren lorpenaren berri emateari; eta ondorengo irabazpideak dakarren etekinari.
Berez kolore beltzeko loreak urdin, ubel, gorri edo horien arteko nahasketa oso ilun batekoak dira. Esan daiteke beltz-beltzik ez dela. Baina negozioa hortxe eta beltz izenekoak beltz saltzen dira, erruz.
Idi-bihotzetan (Tulipa sp.) borroka handia dago. “Queen of the night”, “Black Parrot”, “Nearly”, “Ebony Queen” eta “Black Hero” barietateak, adibidez. Izenena ere saltsa polita da, zeinek baino zeinek beltzagoa jartzen. Idi-bihotzetan batek soilik dio egia: “Nearly” idi-bihotz beltza, hau da, ia-ia beltza.
Lirio edo ostargi-belar arruntarenetik ere (Iris x germanica) bada aukera: “Hello darkness”, “Raven girl”, “Midnight oil”, “Black is black”, “Bad intentions”... Izen beltzak...
Arrosaondoetan ere (Rosa sp.) beltz-beltzik ez da, baina eskainiko dizkizute. Baita kala (Zantedeschia aethiopica), kosmosa (Cosmos sp.), bioleta (Viola sp.), petunia (Petunia x hybrida), malba gorria (Alcea rosea) eta abar ere.
Euskaraz ere badugu gure beltza: beltza-belarra (Scrophularia nodosa). Loretxo ia beltzak ematen ditu... Horregatik ote du izen hori?
Ni, badaezpada, aurtengo udaberriaren hasieran beltzez janzten hasi naiz atariko lore baratzea. Bi landare bitxi ekarri ditut: intsusa hosto-estu beltza (Sambucus nigra var. phorphyrophylla “Eva”) eta aspaldian topatu ezinik nenbilen dalia beltza (Dahlia “Verrones obsidian” edo “Honka Black”). Azken horrek lehen lorea ireki ordurako, Bizi Baratzearen sareetan erakutsi dut, eta landarezaleengan upielako poza sumatu dut. Urteko egun luzeenetan, argienetan, beltzetik.
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturako 250 sagastietan hasiak dira jada sagar biltzen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagozkien iazko datuekin alderatuta, uzta handiagoa izango da aurten. Orotara sei-zazpi milioi kilo biltzea aurreikusten dute, datu zehatza urte bukaerarako izango... [+]
Sarraskiak ez du etenik Palestinan, eta lurraldeko txoko guztietara hedatzen ari da. Uztailaren 31n, Hebrongo (Zisjordania) Hazien Bankuaren Ugalketarako Unitateari eraso zion Israelek; bulldozer eta makineria pisutsuarekin bertako instalakuntza eta azpiegiturak suntsitu zituen... [+]
Udazkeneko zenbakia aste honetan jasoko dute ARGIAko kideek, edo berariaz Bizi Baratzeako kide egin direnek.
Abuztuaren amaieran azaltzen da, baina iraila du gogokoen. Udazkena hemen dela berritzen digu urtero. Udazkenari kolore bidea erakusten dio. Guri, ahoko zeruak jasota duen lurrinen bilduma erraldoiaren miaketa azkarra egin eta urteroko uztaldi nagusiaren dasta bitxienetakoa... [+]
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
