Orria egitera
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako epaitegian izena aldatu eta orbel bihurtzen denean. Orbel hori altxor bat da eta lurlangile bakoitzak bere erara baliatzen du: abereen edo baratzeko landareen azpietarako, simaurrak eta luarrak harrotzeko, lurrustela egiteko…
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Hostoa berdetan jasotzen duenik ere bada. “Orria egitea” esaten zaio. Etxeko aziendaren bazkatarako biltzen da hostoa edo orria. Udaren gorabeheren atarramenduz belazeak gorri, larrea idor eta aberea gosez bada, hosto betean dagoen adarra jatenetarako moztu eta zuzenean animaliari ematen zaio. Uda beharrik gabe ere, ganadua gose bada, noiznahi hostoz jantzitako adar muturrak kraskatu eta ematen dira, “garrazta” esaten zaio. Eskura dena: lizarra (Fraxinus excelsior), ezkia (Tilia spp.), sasiakazia (Robinia psudoacacia), artea (Quercus ilex), urkia (Betula spp.), mertxika (Prunus persica), gurbitza (Arbutus unedo), pinu gorria (Pinus sylvestris), astigar arrunta (Acer campestre) eta zuria (Acer pseudoplatanus), hurritza (Corylus avellana), olibondoa (Olea europaea), haritza (Quercus spp.), lertxuna (Populus tremula), makala (Populus nigra), sahatsa eta zumea (Salix spp.)…
Uda gozo joan bada eta belarrak eta alapideak kabalak berdindu samartuta bizitzeko adina izan badira ere, orain uda amaieran orria berdin-berdin egiten da. Adarrak hostoari gogor eusten dio oraindik eta hostoa mardul dago, sapak eta gizenak galtzen hasi gabe. Iraileko ilbeheran moztu eta bere berde horretan zortzi-hamarnakako sortatan, zatukatan lotuta, borda edo mandio bazterren batean zutik jaso. Ilunpearena ez da zirtzilkeria; argiak dena erretzen du eta hilda dagoena gehiago. Hostoak bere elikagaiei hobeto eutsiko die.
“Lizar-hostoa” esaten zaio lizarraren adarrak direnean. Maiz ikusiko dituzu, oraindik ere, lizar ederrak borda, korta eta etxe inguruetan. Lizarra gaztetan lepatzen da, behor luzeenaren luzatutako lepoaren hortzak iritsiko ez diren bi metro eta erdi edo hiru metrora, eta hostoaren lurraren instantziako epaitegi berean izena mudatu eta hortik atzera lizar motza izango da. Ebaki haren bueltan haziko da aurrerantzean lizarra, han emango ditu adar berriak. Adar horiek izango dira garraztak, moztu eta berehala abereei emanez gero, edo lizar-hostoak, zatukatan negurako jasoz gero. Lizarrarena bezala, batez ere haritzarena jaso izaten da, eta haritz motzari “motzaritz” esaten zaio. Zatukatan jasotzen den hostodun adar horri “orrilo”, “abar-hosto”, “arba-hosto”, “garrazta” eta “hosto-xahar” esaten zaio, eta “txorroki” artearena bada.
Adarra osorik eskain dakieke abereen hortzei edo hostoak adarretik kenduta, adarra kimatu eta “hosto-kima” esaten zaio horri. Hosto-aizkora ttikiarekin kimatu edo orriuldu, edo hostogetu, edo orria kendu, edo orrigabetu, edo itzundu, edo hostoa kendu, edo orrindu, eta hostoa bazka garbia. Hosto lehorra bazka ederra, alajainena; atera kontuak: 800 gramo hosto lehor kilo bat belar ondu adina omen da.
Irail honetako ilbehera 14tik 28ra artean izango da. Aizkora ttikia zorroztu eta jaso aziendarentzako adarrak. Eta, zurea untxiak badira, bereziki maite dute zumarraren (Ulmus spp.) hosto berdea.
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]