Pagatza, bizitza, sutza
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Aurten gurean sagarretan bai urtea izaki, sagardoaren etorrerarako prestaketa lanetara emanak gaude oraintxe. Aurretik joan dira tomatea pototan sartzea, atunak ontziratzea eta urte pare baterako behinik izango den su egur pilak eraikitzea. Aurtengo egurra, Aralar aldetik jaitsitako pago adaki ederrak (Fagus sylvatica).
Hori baino lehen, gure eskuetara hurbildu aurretik makina bat lohadar eta muturrek ukituko zuten pago horien azala, egurrazala. Esku, hanka, atzapar, erpe, minzdun, karraskari hortz zorrotz, ardien eta behorren aurreko hortz erskon, hegaztien moko fin, piko eta mosko birabarkin. Aberedi aberatsa du Aralarrek guk erreko dugun pagoaren pagatzari esker. Zenbat animaliak muturraren mutur-mintz hezearekin usaindu eta miatu ote dute enborraren azal zurizta, jakina, buskan? Zenbat basakatuk zorroztu ote dituzte aisialditxoren batean azazkalak, esku ezkerrekoak eta eskuinekoak, goitik behera ra-ra, arrast-arrast azalaren azala ebakiz? Zenbat azkonar arrek egin ote diote pixa erreka pagoaren enborraren motzondoari, aurrekoen errekaren usaina ezabatu eta berearen hormonak gailenduz kasu zipitzik ere egiten ez dion eme hori erakartzeko itxaropen etengabe zapuztua behingoz irauli asmo nekaezinean? Zenbat basurdaldek inguratu ote dute enborra, elkarri txanda eman ezinik, uxartuz lurrazala, larruazala egurrazalarekin marruskatuz, lepaatzean eta isats gainean pilatutako akainak kentze aldera, eta bide batez azkura arintzeko lokatz putzuan itsatsitako basarekin enborra marraztu eta familiaren kastaren bafa aski ezaguna erantsiz?
Bizitza lotu eta aberatseko egurrazal horren gainazalean ere ez da falta jostagarririk. Adarrak hautsi eta ondo sendatu gabeko zaurietan usteldurak sortzen dituzte onddoek eta hor etorriko dira txori eta muxarrak, habi gozoak eginez. Intsektuen ihauteria ere etengabekoa da, tamaina, mota eta itxura guztietakoa: inurri, zorri, tximeleta, sits, kotxinila, kakalardo, pipi, euli, eltxo, amona mantangorri, liztor, erlastar, marisorgin, sorgin-orratz eta abar. Motzondoaren beheko barrenean, eguzki errainuetatik ihesi uhandre, apo eta igelak, arbolaren hezetasuna zaintzen. Inguru hezetik eta lurpetik datorkio zuhaitzaren herri oso horri ura. Pagoari lurreko lagunek eskua luzatuko diote ur horren bereganatzeko. Zizare eta antzeko makroorganismoen tartean mikroorganismoak dira lagunkoienak, batez ere onddoak. Egin dezagun kontu: soilik pagoak berak eguneroko bizimoduari eusteko 400 litro ur behar ditu. Egunero! Ur hori bilatu, topatu, sustraietan ipurdira ekarri eta azken hostoraino ponpatu. Egunero! Makina galanta da. Makina baina bizia, bizitzaren oinarri eta euskarri; bizitzaren doinuaren dantzaren kaosaren eman-hartuaren amodioaren lurrinaren zorabioaren eroaldiaren ardatza. Bizitzaren heriotzaren trenkatzea eta txikertzea.
Gero etorri zen mendi ingeniaria eta panaldu zuen pagadia. Berak panalaren ebakia sentitu zuen eta dardaizo ezezagun batek bere kizkin guztietako kirioak piztu zituen; bizilagun guztiek sumatu zuten eta une batez den-denak karranpa orokor batek jota bezala paralizatu ziren, sorgor. Abuztuaren ilgorarekin motozerraren epaia, garabidun kamiona eta gure etxea ezagutzea di-da batean etorri ziren. Gurean lehenengo trontzatu, gero pitzatu eta atzetik txukun-txukun pilatu genuen.
Guri azala berotuko digu neguan, baina barrenak?
OHARRA: Pago bakar baten fotosintesia izeneko datuak Herbeheretako PPH elkartearenak dira, hango Van den Berk mintegiak 2008an argitaratutakoak: 100 urte, 20 metro garai eta 12 zabal den pago batek 600.000 hosto ditu, 1.200 m2-ko azalerarekin. Egunero 400 litro ur eta 18 kg CO2 hartu eta hamar lagunek behar duten oxigenoa eta berak jateko 12 kg azukre sortzen ditu.
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]