Pi zenbakia, nahierara
Posey konderria (Indiana, AEB), 1888. Edward Johnston Goodwin medikuak zirkuluaren koadratura aurkitu zuen. Bere ereduan, diametroaren eta zirkunferentziaren arteko kozientea bost laurden zati lau zen; alegia, beretzat pi zenbakia 3,2 zela. Eta kito.
Antzinarotik hainbat matematikari saiatu zen zirkuluaren azalera soilik konpasa eta erregela erabilita kalkulatzen; tresna horiekin zirkuluaren azalera berdina zuen karratua egin nahi zuten, zirkuluaren koadratura. 1882an Ferdinand von Lindemann matematikariak behin betiko frogatu zuen ezinezkoa zela, horrek ez zeukala inolako zentzurik.
Entzungor, bere metodoa AEBetan eta Europako zazpi herrialdetan patentatu ondoren, Goodwinek “egia matematiko berriaren” lege proiektua aurkeztu zion Indianako Batzar Orokorretako ordezkari bati, “hezkuntzari egindako ekarpen bat, Indianako estatuan doan erabili ahalko dena, 1897ko legegintzaldian ofizialki onartzen bada”. Indianako Ordezkarien Ganberak urte hartako otsailaren 5ean aho batez onartu zuen proiektua, aldeko 67 botorekin eta kontrako iritzirik gabe. Horrenbestez, Arkimedes oker zegoen eta piren balioa ez zen 3,14.
Proiektuak Senatuaren baiezkoa soilik behar zuen aurrera egiteko. Baina egun hartan, kasualitatez, Purdue Unibertsitateko matematika saileko buru Clarence Abiathar Waldo hantxe zegoen, fakultateko aurrekontua handitzeko eskaera bat egitera bertaratu baitzen. Senatariei labur eta garbi azaldu zien proiektu hura zentzugabekeria zela. Senatuaren hurrengo saioko kontakizuna egin zuen Indianapolis News egunkariak otsailaren 13an: “Zirkulua koadratzeko formula legeztatzeko proposamena jarri zen mahai gainean, txantxa giroan. Senatariek barregarri utzi zuten proiektua. Dibertimenduak ordu erdi iraun zuen”. Eta proiektua bertan behera geratu zen betiko.
2009. urtean AEBetako Kongresuak martxoaren 14a Pi Zenbakiaren Eguna izendatu zuen, datak zenbakiarekin bat egin zezan. Baina Goodwinengatik balitz –eta Waldorengatik ez balitz–, ziurrenik martxoaren 20a aukeratuko zukeen horretarako. Izan ere, egun kongresu horretako kide diren askok, esaterako, Klima aldaketa ukatzen baitute kategorikoki, zirkuluaren koadratura topatu izan balute bezala.
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]