FERMIN LEIZAOLAREKIN
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Donostian eta orain bizi den etxe berean jaioa dugu Fermin Leizaola Calvo, 1943garren azaroaren 13an. Lau senide dira, bi anaia eta bi arreba. Gazteena dugu Fermin.
Karmelgo mojetan hasi zen eskolan, Zabaleta kalean. Ategorrietako jesuiten kolejiora joan zen gero. Peñaflorida Institutoan amaitu zuen batxillerra "Peritos"etan bi urtez ihardun ondoren aitaren ondoan injeneru lanetan hasi zen.
Baina Aranzadiko laetatik ezagutzen dugu batez ere. Mendiz mendi, leizez leize eta artzai txabolaz artzai txabola ezagutu dugu.
Lehen Joxe Miel Barandiaran Ikerketa Saria irabazi du.
Mendian ibiltzea asko maite nuen, zazpi bat urte nituelarik. San Ignacio Kolejioan ostegun arratsaldero oporketa egiten genuen, eta ni mendira joan ohi nintzen ostegunero, eta igandero ere bai. Zer egitera? Mineralogia gustatzen bait zitzaidan, ni, ahal nituen mota guztietako harri eta bestelako lur puskak biltzera igotzen nintzen Uliara. Kolejioan aita jesuita Isidro Odriozolak laguntza handia eskeintzen zigun niri eta nirekin batean zebiltzan haur guztiai: zer bildu eta bildutakoa nola eta non klasifikatu erakutsiaz, eta abar.
Bestaldetik, nire aitak asko lagundu zidan. Berak erosten zizkidan liburuak, eta etxean esperientziratatu genuen laboratoriorako behar nuen material guztia eta maisutza bi kaina oparo emanaten zidan. Horrela, hamairuren bat urte nituela lehen analisi kualitiboak aurrera eraman nituen.
Baina, noiz helduko ote nintzen nire amets guztien gailurrera, hots Arauzadi Taldeko Espeleologi sailean lana egiten zutenekin harremanetan jartzera? San Telmo Museoa ederki baino ederkiago ezagutzen nuen, tipi tipitatik hasita, zeren ia igandero museora joaten nintzen hango gauza harrigarrink ikustera.
Hamasei urte nituen. Arauzadiko idazkaritzara presentatzea erabaki nuen. Orduko idazkaria Arratibel zen, eta berari nire asmoa zein zen agertzera eman nion. Arratibelek pozik entzun zuen nire proposamendua, ez ordea nik haren erantzuna, hots, espeleologi saila geldirik zegoela, lanik egiten ez zuela. Halere, Arratibelek, Arkeologi sailekoek handik egun batzuetara beren biltzarrea edukiko zutenez, bertara presentatzeko esan zidan, baldin konforme banintz. Bai horixe!, nion nik erantzun.
Joxe Miel Barandiarani agertu nion nire asmoa, hots, espeleologi sailean parte hartzea, bainan sail hori nola geldirik zegoen, sinpati modura, arkeologi sailean parte hartuko nuela hortarako heurek baimena ematen baldin bazidaten. Interes eta gogo handiz baietz esan zitzaidan. Eta biltzarre hartan beste mundu berri batetan sartu nintzela konturatu nintzen. Mundu hura ere, oso interesgarria zela pentsatu nuen.
Aldi berean, espeleologiazko eta arkeologiazko liburuak irakurtzen nituen. Arkenlogiaz eta espeleologiaz antolatzen ziren hitzaldietara joaten nintzen. Eta ni baino zaharragoak eta esperientzi eta jakitez gehiago beterik zeuden anitz jenderekin hitzegiten nuen. Adibidez: Jesus Elosegi eta Jesus Altunarekin beste batzuen artean. Urte hartan zientziako gauzak, eta batez ere arkeolojizako gauzak nola izaten diren ikasteko bide harrigarria eduki nuen.
Aranzadi Taldean gizon jakintsu eta on ugari topatu dat hainbeste urtetan zehar. Dudarik ez! Horietako bat Joxe Miel dela aitortu dut orain baino lehen. Baita Jesus Elosegiren izena ere eman behar dut Espeleologian lanean honi esker hasi bait nintzen.
Egun batez, nire asmoa agertu nion, hots, espeleologiako taldea birberritzea edo bergiztea. Laster erantzun zidan baietz, eta laguntza haundia eta baliotsua eman ere bai.
Gipuzkoako mendizale guztiei idatzi nien, espeleologiako saila osatzen parte hartzea nahi zuten ala ez galde eginaz. Hogeiren bat lagun bildu ginen. Hauetatik sei bat edo besterik ez ginen azken alderako. Elosegirekin batera Tolosako beste espeleologo handi bat ere gure artan zen, hots, Felix Ruiz Arkaute.
Hamasei urtetatik hogei eta bi arte espeleologi sailean egon nintzen. Gipuzkoako 250 haizulo eta leize, gutienez, bisitatu nituen. Zergatik Gipuzkoan bakarrik? Zeren hemen lan asko, areago, gehiegi genuen Euskal Herriko beste lekuetara abiatzeko. 150 insekto jaso nituen; hauetarik bi ezin klasifikatu genituen. Bi hauk Kataluniako Francisco Espanol Col naturalista jakintsuari bidali genizkion. Honek zionez espazio berri bat bilatu nuen eta izen hau jarri zion: Aranzadiella Leizaolai. Elosegik berak ere insekto espezi berri bat baino gehiago bilatu du eta beraren izena daramate insekto hoiek. Azkenik, beste lan garrantzitsu bat egin nuen espeleologi sailean: artxibua nahasturik zegoen eta behar bezala klasifikatu genuen. Lan guzti honi eta nire beste lagun gaztienei esker, Bordeleko Congres Internationnal d'Espeologie-ra bidali nuen Gipuzkoako espeleologi azterketen dokumentazio bat.
Hemen amaitu zen nire espeleologi saileko lana. Hurrengo pausua, etnografia sailean sartzea izan zen.
Espeleologi sailean talde on bat bazela ikusirik, bertatik alde egitea erabaki nuen. Orduan, espeleologi sailean, han ziren Pedro Sitiaga, Joan Cruz Vicuna (Altxerriko marrazkiak aurkitu zituena bera), Joan Manuel Ormazabal, Jaime Villota, eta abar.
Soldaduskan nengoela, Hondarribian hain zuzen, nire adiskide Luis Pedro Peña Santiago eta Joan San Martinekin lan bat egitekotan nintzen. Horretarako, I5 bat egun eskatu nituen soldaduskan. Ez alferrik, ordea! Horrela, delako lan hori Peña Santiagok eta San Martinek egin zuten bakarrik. Zein lan zen hori? 1966an Muniben (1-4) "Estudio etnografico del Valle de Urraul Alto (Navarra)" izenaz argitaratutakoa. Beste bi lanetan ere hirurok parte hartu genuen. Nik gure Gipuzkoako herrietan agertzen diren atetako gurutze eta horrelako beste elementu protektzaileaz lan bat prestatu nuen. Horretarako, Gipuzkoako herritxo guzti guztiak bisitatu nituen bizikletaz. Garai hartan, 81 bat herri zituen Gipuzkoak; eta 200en bat hauzo. Denera, ia 300 bat bizi talde hauk; ikusi eta aztertu nituen. Lan hori argitara gabe dago, nire beste adiskideek heurena gertatzeko erarik izan ez zutelako. Baina, laster argitara emanen dut, bakarrik. Beste bat ere hiruron artean egin genuen. Horrek Urraul Alto lanaren antzekoa izan behar zuen, hots, Romanzado haranekoa. Hori ere ez da argitara. Nik, ordea, nire lana orain argitara eman nahi nuke.
Azkenik, hamar edo hamabi urtetan Euskal Herriko artzantzaz jardun dut. Fitxa asko ditut, benetan dizut, asko ditudala fitxak! Argazkiak ere bai! Beraz, dokumentu handi bat bildu ahal izan dat hainbeste urtetan. Nola? Pazientzia handi batez eta metodo zorrotz baten bitartez. Metodoari dagokiola esango dizut, Joxe Miel Barandiaran izan dela nire metodo zorrotzaren euskarririk hoberena.
Eta Joxe Miel Barandiaran Sariarako prestatutako lana edo liburua urte pilo hoietan bildutakoaren parte tipi bat besterik ez da. Piskanaka piskanaka, datu gehiago bilduaz eta gauza gehiago ere han-hemen ikasiaz, lan galanta hori sitematizatzen eta argitara emanaz joango naiz. Hau dena, ordea, urtetako lana izanen da. Ez da esan baharrik ere!
Eta, nola ez nituen bada gogoan izanen, Aranzadi Taldeko jende guztiak? Banan bana denen izena esatea oso luze izanen litzateke, bainan niregan eta nire liburu horretan denak, banan bana, hor dira eta iraungo dute beti-betirako.
Orain esanen ahal diguzu, zein egitarau edo estruktura duen zure liburuak?
1.-LURRALDE ETA GEOGRAFIKO ZEAZTASUNAK.
2.-ARTZAINGOAREN ANTOLAKETA.
3.-TXABOLAK ETA BERE INGURUAK.
4.-ARTZAIA ETA BERE BIZIMODUA.
5.-ARTALDEAK ETA BESTE ABERE TALDEAK.
6.-BASA ABERE ETA PIZTIAK.
7.-ARTZAINGOAREN EMAITZAK.
8.-ESKU LANGINTZAK.
9.-SINISTE ETA OITURA ZAARRAK.
I0.-MERKATU ETA AZOKAK.
Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana.
Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia.
Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.
Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]
Abuztuaren 29ko gaueko egitaraua bertan behera utzi dute, iazko jaietan gau horretan izan baitziren indarkeria kasuak: sumisio kimiko bidezko sexu erasoak eta borrokak "nabarmen" areagotu zirela azaldu du Amets Jauregizar herriko alkateak. Abuztuaren 28tik 31ra bitarte... [+]
Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.
Von der Leyenek eta Trumpek akordioa lortu eta astebetera egin du mehatxua AEBetako presidenteak, Europako herrialdeek hitzartutakoa beteko ez dutela kezkatuta. Europako produktuei %15eko muga zergak ipintzeaz gain, Europako Batasunak AEBetan 600.000 milioi euro gehiago... [+]
Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]
Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko".
Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.
Israelgo lehen ministroa Segurtasun Kabinetearekin biltzekoa zen asteartean, "Gaza osorik okupatzeko planaz" eztabaidatzeko eta hori aurrera eramateko; baina atzeratu egin dute bilera. Israelgo armadaren buru Eyal Zamirrek, aldiz, Gazan diharduten lurreko soldaduei... [+]
Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.
-------------------------
Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]
Pablo Gonzalez Polonian atxilotu zuten 2022an espioitza leporatuta. 2024ko abuztuan aske utzi zuten baina ez zuten bere prozesua itxi. Orain, prozesua berriz ireki eta epaileek 2025eko udazkenean epaitu nahi dute Gonzalez.
Bigarren aldiz da El Salvadorko presidente Bukele, konstituzioak legegintzaldi bat baino gehiagoz presidente izatea debekatzen badu ere. Orain, konstituzioa aldatu eta nahi beste aldiz hautatu dezakete presidentea.
Gasteizen igandean eginiko agerraldian, Txosnak. Gureak, denonak dinamikako kideek gaitzetsi dute txosnak ez direla enpresen gisara tratatu behar: "Gure ospakizunak edukiz hustu nahi dituztenen kontra, konpromisoaren, aniztasunaren eta autogestioaren alde egiten... [+]
Urtero legez, hitzordua izan dute igandean Sare eta Etxerat elkarteek Hego Euskal Herriko 11 hondartzatan. Euskal preso, iheslari eta deportatuak etxeratzearen aldeko aldarriak egin dituzte.