Arrikrutzeko lehoia aurrez aurre
Oñati, 1966. Arantzazuko seminarioko bi ikaslek, Iñaki Zubeldia ikaztegietarrak eta Valladolideko Jesús Manuel Marotok, igandeko atsedenaldia aprobetxatu zuten Arrikrutzeko kobetan sartzeko.
Zubeldiaren hitzetan, “Arrikrutzen edertasunak liluratzen gintuen. Kobazuloan maiz sartu ginen, baina ez genuen ordurarte gure helburua lortu: Aranzadi gelara iristea. Gela izugarria zen eta planoei nahiz liburuei esker genuen haren berri”.
Basilikako kandelekin egindako zuziak eskutan, igande hartan Aranzadi gelara iristea lortu zuten espeleologia zaleek. Baina handik irteteko ahaleginean, galdu egin ziren. Hamabi ordutik gora egon ziren galduta Gesaltza-Arrikrutz sistema karstiko bihurrian –sei maila eta 15 km dauzka–. Bien lasaitasunerako, azkenean irteera topatu zuten eta, arkeologiaren zorionerako, ez ziren esku hutsik irten; lehoi baten hagina eraman zioten Jesus Altuna paleontologoari eta hark aurkikuntza berretsi zuen.
Galduta zebiltzala, Arantzazuko ikasleek leizeetako lehoi baten hezurdura topatu zuten (Panthera leo spelaea), duela 35.000 urte ingurukoa. Handik aurrera, kobazuloko gune horri Lehoiaren Galeria esango zioten. Lehoiak 1,2 metroko altuera zuen sorbaldaraino, 2,2 metro luze zen eta, bizirik, 250 kg-ko pisua izango zuen gutxi gorabehera. Felido izugarria izanik ere, ez zen bere espezieko alerik handiena. Arrikrutzeko beste galeria batean lehoi baten femurra topatu zuten eta, hezurraren arabera, ale horrek 330 kg inguruko pisua izango zuen. Leizeetako lehoia duela 15.000-10.000 urte desagertu zen Eurasiatik –eta, beraz, Arrikrutz inguruetatik– klima berotzearen eta gizakien ehizaren eraginez.
Animalia gehiagoren arrastoak ere topatu izan dituzte Arrikrutzen: errinozeronte iletsua (Coleodonta antiquitatis), leizeetako hiena (Crocuta crocuta spelaea), orein erraldoia (Megaloceros giganteus)… Leizeetako hartzen (Ursus spelaeus) “hilerri” bat ere badago bertan; zantzu guztien arabera, aztarnategi horretako hartzak batera hil ziren, hibernatzen ari zirela, urak harrapatuta eta itota.
Baina Arrikrutzeko aurkikuntzarik garrantzitsuena lehoiarena da, Iberiar penintsulan aurkitutako lehoi eskeletorik osoena baita, Europako bakanetakoa. Ia bi urte behar izan zituzten eskeletoa piezaz pieza galeriatik ateratzeko, eta, orduz geroztik ondo gordeta dago. 2007tik Arrikrutz zabalik dago bisitarientzat; kobazulo sareko 500 metro ibili daitezke eta lehoiaren erreplika bat ikusteko aukera ere badago. Baina benetako hezurdura ikusteko aukera gutxi daude. Pribilegio hori izango dute Donostiako San Telmo Museora datorren otsailaren 10a bitartean hurbiltzen direnek.
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Geroz eta gehiago dira neandertalek uste baino gaitasun kognitibo aurreratuagoak zituztela adierazten duten ikerlanak. Azkena Journal of Archeological Science aldizkarian argitaratu da, eta 2003an Errusiako Mezmaiskaya kobazuloan aurkitutako hezurrezko lantza-punta du... [+]
Azkenaldian liburu batekin gozatzen aritu naiz. Oso denbora laburrean bi aldiz irakurri dut; lehendabizikoan gozamen hutsez eta bigarrengoan arkatza eskuan. Rodrigo Villalobos arkeologo espainolaren Hoces de piedra, martillos de bronce lanak historiaurreko gizartea arakatzea du... [+]
Atapuercako aztarnategian hominido zahar baten aurpegi-hezur zatiak aurkitu dituzte. Homo affinis erectus bezala sailkatu dute giza-espezieen artean, eta gure arbasoek Afrikatik kanpora egindako lehen migrazioei buruzko teoriak irauli ditzake, adituen arabera.
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]
Berkeleyko unibertsitateko (Kalifornia, AEB) arkeologo talde baten arabera, ezkerreko irudian ageri den eszena ez litzateke zuzena. Hau da, gizakiek ez zituzten lantzak jaurtitzen mamutak eta beste ugaztun handi batzuk ehizatzeko. Horixe zen orain arte zabalduen zegoen... [+]
Geissenkloesterle (Alemania), dela 42.000 urte. Danubio ibaiaren arroko kobazuloan bizi zirenek txirula bat egin zuten hegazti hezurrak eta mamut bolia erabiliz. Garai bertsuan, Esloveniako Divje Babe kobazuloko biztanleek ere txirula bat egin zuten hartz baten femurra baliatuz... [+]
Sulawesi (Indonesia) uhartearen hegoaldean, Leang Karampuang kobazuloan hiru irudi antropomorfoz eta basurde batez osatutako margolana aurkitu dute Griffith eta Southern Cross unibertsitateetako eta Indonesiako Agentzia Nazionaleko arkeologoek. Nature aldizkarian argitaratutako... [+]
Euskal Herriko kobazuloetan Madeleine aldiko (duela 18.500 eta 13.500 mila urte bitartekoak) labar-artea metodo konputazionalak konbinatuz aztertuta, ezaugarri espazialen eta ikonografikoen arabera bereizi dituzte irudiak, eta ondorioztatu dute lau multzotan bana daitezkeela.
Duela bi urte, Edgard Camarós arkeologo katalanak bi giza garezur eta "Minbizia?" zioen txartel bat topatu zituen kartoizko kaxa baten barruan, Cambridgeko Unibertsitatean. Garezurrak Gizatik zetozten, Egiptotik eta berriki Frontiers in Medicine aldizkarian... [+]