“Duela 44 urteko minak bere horretan jarraitzen du”
1974an Bartzelonako Model espetxean frankismoak exekutatu zuen Salvador Puig Antichen arreba da Merçona (Bartzelona, 1961). Hamahiru urte bertzerik ez zituenean murgildu zen, Carme, Imma, eta Montse ahizpekin batera, inpunitatearen kontrako borroka astunean, gaurko egunera arte. Anaia hil zuten tokian egin dugu elkarrizketa.
![“Eskolatik atera eta hona etortzen nintzen saltoka, liburuak ekartzen nizkion eta elkarrizketa sakonak izaten genituen pareta hauen artean [hemen, Model espetxean hil zuten bere anaia]” . (Argazkia: Dani Codina)](https://www.argia.eus/astekaria/docs/2592/argazkiak/_dc66049.jpg)
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Model espetxearen egoitzara behin baino gehiagotan itzuli zara. Zer sentitzen duzu pareta hauen artean?
[Isilunea] Barruak nahasten zaizkit. Paretek hitz egiten didate…
Gaztetxoa zinen anaia ebatsi zizutenean. Nola gogoratzen duzu garai hura?
Gezurra badirudi ere, oroitzapen xamur asko ditut hemen. Nire nebaren espetxeratzea ikasgai garrantzitsua izan zen eta esango dut normaltasunez hartzen nuela. Testuinguruak berezkoa zuen larritasunaz kontziente izan gabe, noski. Eskolatik atera eta hona etortzen nintzen saltoka, liburuak ekartzen nizkion eta elkarrizketa sakonak izaten genituen pareta hauen artean. Gerora konplikatu zen, isolatu zutenean.
Ondoan dugun gela horretan hil zuten zure anaia.
Bai, eta Salvadorrek ez zuen nahi izan hilketaren aurreko hamabi orduetan gu han izatea. Beraz, egun hartako oroitzapen gutxi ditut. Shock egoera zen. Saskibaloiko partida bat nuen. Pistara iritsi nintzenean ulertu nuen dena, entrenatzaileak aurpegi txarrarekin begiratu zidanean. Korrika etorri nintzen Modelera…
Hamahiru urte bertzerik ez zenituen. Nola eragin zuen horrek zure gaztaroan?
Salvador hil ondorengo garaia oso gogorra izan zen. Ez nuen ezer ulertzen. Nola ulertu? Egun batetik bestera panpinekin jolasten ibiltzetik, erailketak marraztu zuen pasarte goibelean murgiltzera pasa nintzen. Izugarri argaldu nintzen… Familiaren elkartasuna ezinbestekoa izan zen ordutik aurrera: talde trinkoa osatu genuen. Eta eskerrak! Bestela memelo bilakatzen baitzara…
Frankismoaren hilketak zigorrik gabe gelditu dira, inpunitatearen kontrako borrokak bizirauten duen arren. Nola bizi duzu?
Amorruz eta gertatutakoa gehiegi ulertu gabe oraindik. Okerrena da orain Katalunian gertatzen ari denak berriz gogora ekartzen duela guk orain lau hamarkada bizi genuena. Askatasun egarriak talka egiten du, behin eta berriz, munstro berarekin.
Bortz hilabete bete berri dira preso politikoak espetxeratu zituztenetik. Badago kontzeptu horren erabilera zalantzan jartzen duenik. Zer deritzozu?
Preso politikoak direla argi dago! Ikusi besterik ez da egin behar atxiloaldi prebentiboa. Madrilek legeak sortu eta aldatzen ditu bere kasara. Bistan da espetxeratuen askatasuna urratzen dutela, epaiketa egin aurretik.
Urtarrilean Joseba Asironek Ada Colauri pasa zion Frankismoaren Inpunitatearen Kontrako Hirien Sarearen presidentzia. Erakundeen babes nahikorik izan duzue urte hauetan guztietan?
Katalunian bai. ERCk 2002an mozio bat aurkeztu zuelako, adibidez, auzia berraztertzeko. Erabakigarria izan zen, finantzazioa eta proba berriak bilatzeko abokatu talde bat lanean aritu zelako. Alderdi guztiek babestu zuten mozioa, baita PPk ere. Itxaropenaren atea zabaldu zitzaigun, baldintza guztiak betetzen genituen, baina, botazioan auzitegi militarra zegoenez, ez genuen ezer lortu…
Bartzelonako Udalaren bitartez Puig Antichen sententzia idatzi eta gaur egun aktibo dagoen Carlos Rey abokatuaren kontrako kereila aurkeztu duzue. Erantzulerik agertuko al da oraingoan?
Arazoa da, denbora aurrera doan heinean, frankismoaren erantzuleetako asko dagoeneko hil direla. Eta urrats hau garrantzitsua izan da, hain zuzen ere, bizirik eta aktibo dagoelako Carlos Rey. Itxaropen iturri bat da guretzat, nahiz eta esperientziak erakutsi digun, orain arte jarri diren kereila guztiek ez dutela aurrera egin. Aurkeztutako dena eteten dute, Espainiako auzitegiek alderdi karneta dutelako.
Frankismoa ez zen azpiratu eta, ondorioz, diktadorea ohatzean hil zen. Zerikusirik al du horrek gaur egun bizi dugun errepresio testuinguruarekin?
Dena ongi lotuta uzten zuela jakinarazi zuen Francok eta, argi gelditu da hitza bete zuela. Noski, zenbait gauzetan aldatu da testuingurua, baina, zoritxarrez badaude gaur egungo sistemaren hainbat zutabe higiezinak direnak. Eta herritarren eskubideek behin eta berriz egiten dute talka zutabe horiekin. Badirudi politika egiteko modu desberdinak piztu direla azken urteetan, baina era berean inor ez da ausartu, ez eskuindarrak eta ezta ezkertiarrak ere, Pandora kaxa irekitzera.
Katalunian geroz eta gehiago dira gizarte mugimendutik sortu diren elkarte eta egitasmoak. Hala nola Biltzar Nazional Katalana (ANC), Omnium Cultural edo Hipotekek Kalte Eginikoen Plataforma (PAH), bertzeen artean. Zeinetan egongo litzateke Salvador?
Seguruenik, izaeraz aldatuko ez balu behintzat, ez litzateke horietan ariko. Salvador baseko mugimenduetan murgilduta ibili zen beti, antolakuntzarik gabe. Beraz, esango nuke bere kabuz jarraituko zuela borrokan [irriz].
“Frankismoak hamahiru urte nituenean ebatsi zidan haurtzaroa, garrotearen bitartez nire anaia erail zutenean. Salvadorren lau arrebetan txikiena naiz eta zailtasunak zailtasun, irmoki jarraitzen dut, nire beste hiru ahizpekin batera, zigorgabetasunaren kontra borrokan. Duela 44 urte ireki ziguten zauriaren minak bere horretan jarraitzen du, eta Kataluniako biztanleen kontrako errepresioak goraka egiten duen testuinguru honetan, sekula baino ozenago aldarrikatuko dugu frankismoaren krimenen inpunitatearen kontrako garrasia”.
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
2025ean 40 urte beteko dira Mikel Zabalza hil zutenetik, eta 47 urte Germán Rodríguez eta Joseba Barandiaran hil zituztenetik. Horiek guztiak Estatuko Segurtasun Indarren biktimak dira, eta Sanfermines78 Gogoan elkarteak Espainiako Gobernuari eskatu dio "Estatuaren... [+]
IRUTXULOKO HITZAk eta Dinamita Tour egitasmoak 36ko gerra Donostian nolakoa izan zen eta hiria beste ikuspegi batetik ezagutzeko ibilaldia antolatu dute elkarlanean, uztailaren 21erako. Elkargunea Bretxako Sarriegi plazako estatua izango da, 19:30ean, eta Amararaino joango dira... [+]
Astelehenean, 40 urte beteko dira Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabea presoek Martuteneko kartzelatik ihes egitea lortu zutenetik. Egiako pisu batean izan ziren ezkutaturik bi iheslariak, eta oraindik milaka eztarrik abesten dute «kristoren martxa dabil!».
Altzagatik itsasadarraren parean doan BI-711 errepidearen Jose Luis Goyoaga etorbidearen izena aldatzeko herritarren parte-hartze prozesuaren ondoren, kale horren izen berria Zirgariak etorbidea izango da.
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Inor gutxik ukatuko du ziurgabetasunez beteriko garai batean gaudenik. Krisi ekonomikoaren, ezegonkortasun politikoaren eta klima-aldaketaren inguruko mezuez inguraturik gaude. Ikaraturik bizi gara. Hori guztia gutxi balitz, globalizazioaren ondorioz, nazioen izaera zalantzan... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.
Donostiako Udaleko Memoria Historikoaren Aholku Batzordeko Sinbologia Lantaldeak dokumentazioa aurkeztu du, eskultura frankista dela frogatzeko. Eskulturaren jatorriaren inguruko eztabaida ireki nahi dute hirian, eta udal gobernuari zenbait eskaera egin dizkiote.
Salvador Puig Antich frankismoaren kontrako militantea izan zen. Askapen Mugimendu Iberikoko kidea, 1973ko irailaren 25ean atxilotu zuten. Gerra-kontseilua egin zioten, eta garrotez exekutatu zuten handik sei hilabetera, 1974ko martxoaren 2an. Aurtengo otsailean baliogabetu du... [+]
Nazismoaren biktimak izandako euskal herritarrak oroitzeko Eusko Jaurlaritzak egin duen lehen aitorpen instituzionala da. Hego Euskal Herriko 253 pertsona deportatu zituzten 1940 eta 1945 urteen artean. 113 bertan hil ziren eta beste asko, handik bizirik irten baziren ere... [+]
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.