Azken bost urteotan egindako ikerketan 1936-1945 urteen artean Gipuzkoan, Bizkaian eta Araban hildako 20.970 pertsona bildu dituzte datu-basean, horien artean bertakoak izan baina beste lekuren batean hildakoak ere. Horietatik 698 oraindik identifikatu gabe daude. Izaera zabalagoa duen ikerketa-lan baten lehen zatia da hau.

Pertsonen salerosketan edo kolonizatutako herrien ondasunen arpilatzean nabarmendu zen "gure" historiako pertsonaia asko. "Aurkitzaile", "abenturazale", "hiri sortzaile" eta "enpresa-gizon" haien izenez eta gorputzez josia dugu Euskal Herriko espazio publikoa. Haien ondare ideologikoari gorazarre egin eta esklabotzari, kolonialismoari eta inperialismoari esker "Lehen Mundua" garela oroitarazten digute. Artikulu honen egile eta... [+]

97 urte ditu. Espainiako gerra zibila baino lehen, Agirre lehendakariaren mitina Bermeon. Gero, gerra. Suzko bonbak eta mortero eta metraileta hotsa. Erbesteratzea. Donibane Garaziko gotorlekuko gerrako haurren egonaldia. Itzulera. Propaganda garraioa Donibane Lohizunetik Bilbora. Jende garraioa Beratik Larrunera. Durangotik Galdakaora bitarteko margotzea. Abertzale gogorra Elezkano.

1950eko hamarkadan  Markina-Xemein eta inguruko herrietan alemaniarrak ikustea ohikoa zen. Tartean zen Otto Skorzeny SS-etako komandante eta ingeniari ezaguna, Hitlerrentzat operazio bereziak egindakoa. Bere bizitzaz egindako film eta ikerketetan oharkabean igaro da Euskal Herriarekin zuen lotura. Zer egiten zuen hemen? Iheslari naziek beren eskarmentua erabili zuten Esperanza y Cía arma-lantegiaren eta beste enpresa batzuen bidez negozioak egiten jarraitzeko.

Rodolfo Martín Villa (Santa María del Páramo, León, 1934), poliziak Euskal Herriko historia hurbilean egindako sarraski odoltsuenen arduradun politikoa da, 70eko hamarkadan ministro izan zen garaian. Frankismoaren Krimenen Aurkako Argentinako Kereilan inputatua, biktimen elkarteek auzipetua izatea eskatzen dute. Bere itzalak eta eragin politikoak baina, gaur arte iraun du, eta horri esker bizi da inpunitate osoz, enpresa handietako administrazio kontseiluen abaroan.

1970eko abenduaren 3tik 9ra Burgosko gobernu militarreko justizia aretoan hamasei euskal herritar epaitu zituzten. Akusatuen aulkian eseri zuten Antton Karrera. Tribunal militarrak abenduaren 28an jakinarazi zuen epaia: kartzela zigorrez gainera, heriotza zigor bana ezarri zien hiru auzipeturi eta bina heriotza zigor beste hiruri. Tartean, Jokin Gorostidi tolosarrari.

ETAko hamasei militanteren kontra 1970eko abenduan Burgosen egin zen gerra kontseiluak mugarria ipini zuen, jendarteak sinetsi baitzuen bazegoela alternatibarik frankismotik harago. Prozesu hartan, auzipetuek jasandako torturen testigantzak funtsezkoak izan ziren erregimenaren zapalkuntza agerian uzteko. Vatikanora bidaiatu zuten senideek Aita Santuari eskura eman nahi izan zioten tortura horiek jasotzen zituen txostena. Egun desagertuta dago.

Frankismoaren biktima izan ziren bi pertsonen gorpuzkiak aurkitu dituzte Nafarroako Gobernuko Memoriaren Institutuak eta Aranzadi Zientzia Elkarteko teknikariek elkarlanean. Bata Izabakoa zen eta bestea, haren laguna, oraindik ez dute identifikatu. Aragoiko Sigüés herrian aurkitu dituzte gorpuzkiak. Alderdi komunistako bi kideak Aragoi ibaian itota hil ziren. Memoriaren Institutuak 2015etik 115 pertsonen gorpuzkiak aurkitu ditu. 

Burgosen ETAko 16 kideren kontra gerra kontseilua egin zela mende erdi igaro da. Goldatu, Francoren Diktadura garaiko Euskal Preso eta Errepresaliatuen elkarteak ekimen publikoa antolatu du Eibarren, Coliseo antzokian, abenduaren 3an. Hainbat auzipetu eta defentsako abokaturekin solasaldia izango da mahai-inguru batean.

Burgosko Prozesua egin zela 50 urte igaro direnean. Goldatu Elkarteak solasaldi publikoa antolatu du Eibarren abenduaren 3an. Horrekin batera, bertan parte hartuko duten Miguel Castells, Pedro Ibarra eta Francisco Letamendia orduko defentsako abokatuen iritzia plazaratu du elkarteak.