Txertoa asmatu aurreko txertoa
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Otomandar Inperioa, 1718. Mary Wortley Montagu britainiar enbaxadorearen emazteak turkiarrek elgorria kontrolpean izateko erabiltzen zuten metodoa idatziz jasotzea erabaki zuen:
“Udazkenero, irailean (sic), bero handia arintzen denean, jendeak elkarri mezuak bidaltzen dizkio, senitartekoren bat elgorria harrapatzeko prest ba ote dagoen jakiteko. Horretarako bilerak antolatzen dituzte eta hamabost edo hamasei laguneko taldea biltzen denean, atsoa etortzen da, elgorri mota bikainenez betetako intxaur azala eskuan, eta zer zain irekitzea nahi duzun galdetzen dizu. Eskaintzen diozun zaina urratzen eta zabaltzen du berehala orratz handi batez. Orratzak ez du ohiko harramazka batek baino min handiagorik ematen. Ondoren orratzaren buruan sartzen den adina pozoi jartzen du zaurian, eta maskor zati batez estaltzen du. Modu horretan lauzpabost zauri irekitzen dizkio bakoitzari”.
Britainiar damak, metodoak harrituta, Ingalaterran ezarri nahi izan zuen. 1721ean Charles Maitland mediku prestigiodunari alabarekin antzeko zerbait egin zezan eskatu zion. Zurrumurrua zabalduz joan zen, eta gorteraino iritsi zen. Errege-etxean ere elgorria prebenitu nahi zuten, baina metodoa lehenago beste batzuekin probatzea erabaki zuten, zer gerta ere. Heriotzara kondenatutako dozena erdi preso erabili zituzten akuri. Arrakasta erabatekoa izan zen, sei presoentzat batez ere: urkamendia saihesteaz gain, handik aurrera elgorritik immunizatuta egon ziren. Emaitza onen ondoren, Jurgi II.a erregearen alaba Karolina printzesari ere tratamendu prebentiboa eman zioten.
Beraz, txerto primitibo moduko horrek funtzionatzen zuen, baina ez beti, nahita kutsatutakoen %2 ingururi gaitza gaizkitzen zitzaien eta hil egiten ziren.
Ez dakigu halako inokulatzeak egiten noiz hasi ziren Otomandar Inperioan, baina ustez K.a. 200 urte ingurutik antzeko praktikak egiten ziren Asian. Txinan baztanga arina zuten gaixoei pustula lehorrak kentzen zizkieten, xehatu egiten zituzten eta hauts modukoa sudurretik sartzen omen zuten immunizatu nahi zutenek.
Eta XVIII. mende amaieran, elgorria baino baztanga zen Europarren kezka nagusia. 1796an Edward Jenner landa-mediku ingelesa konturatu zen esne-biltzaileek tarteka “behi-baztanga” modukoa harrapatzen zutela etengabe animalia horien ondoan egoteagatik, eta horri esker, gero ez zutela ohiko baztangarik harrapatzen. Behi-baztanga Sarah Nelmes abeltzainari hartu eta James Phipps 8 urteko mutikoari sartu zion. Eta, hala, lehen txertoa asmatu zuen. Ofizialki.
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
1978ko sanferminetan gertatutako Poliziaren kargak argitzea, horiei buruzko dokumentuak desklasifikatzea eta gertakarietan hildako German Rodriguez biktima gisa aitortzea eskatzen diote Espainiako Gobernuari Kongresuak onarturiko dokumentuaren bidez.
Reggaetonarekin eta antzekoekin, musika estilo bat ez ezik, Puerto Ricok beste ideia bat zabaldu du mundu osora: turistifikazioaren eta iragan kolonialaren artean dagoen lotura estua. Milioika jarraitzaile dituen Bad Bunny artista da mezu horren bozgorailu. Azken diskoan Jorell... [+]
Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Inor gutxik ukatuko du ziurgabetasunez beteriko garai batean gaudenik. Krisi ekonomikoaren, ezegonkortasun politikoaren eta klima-aldaketaren inguruko mezuez inguraturik gaude. Ikaraturik bizi gara. Hori guztia gutxi balitz, globalizazioaren ondorioz, nazioen izaera zalantzan... [+]
2025. urtean konkistatzaile baten omenezko monumentu bat egitea "lekuz kanpo" dagoela adierazi dute oposizioko kideek.
Iragan udazkenekoa dugu liburua: Euskarazko izenak erromatar garaiko aldare eta hilarrietan (Nabarralde, 2024). Historiara jo du berriz Juan Martin Elexpuru idazle eta filologoak, eta argira ekarri euskarak epigrafian egina duen bidea, utzia duen aztarna, orain artean inork egin... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]