Ihesi: Beste Urepel bateko beste artzain bertsolari bat
A-15 autobideak eramango gaitu Leitzara. Herri sarreran, garai bateko goardia zibilen kuartela eta gaur gaztetxea dena baino lehen, ezkerrera hartuko dugu. Gora eginez, Leitzalarrean sartuko gara. 8 kilometrora, tartean Iruso borda eta jatetxea pasatuta, bidegurutzean ezkerrera hartuko dugu, errekastoa gurutzatuz. Bertan utziko dugu kotxea: Ixkibar atseden lekuan gaude. Presa, arbola artean mahaiak eta parrilak, erreka eskuzabala... denerako prestatua dago atseden leku hau. Nekatu gabe atseden hartzen espezialistak izaki, motxilatik hamaiketakoa ateratzen hasi aurretik ekin diogu lehenbailehen 485 metroko desnibeleko ibilbideari.
Berehala joko dugun baserrian, bi zakurrek egin digute harrera. Hirurok elkarrengana arrimatu gara, makila bakarra baina hura ezker-eskubi dantzatuz daramagu eta txakurrik lotsagabeenak muturreko bat hartuta egin du atzera.
Hurrengo bidegurutzean ere eskuinera hartuko dugu eta aldapa gupidagabeari ekingo -batez beste %18koa-. Larreko zezen eta behiak udaberriko senak asetzen ari dira. Zaldiek ere sukarra jota dirudite. Ikuskizun hauei begira goazela, Miltxoko bordaren paretik pasatuko gara (ikus koadroa).
Hostoberrituta daude zuhaitzak eta era guztietako berdeek aztoratuko dituzte gure begiak: goroldioaren berde bustia, hostoen berde argi fosforitoa, gorostiaren berde iluna... Orbelak, eta lur bigunak zabaldutako alfonbran eroso goaz.
Malda gero eta gogorragoa da eta bidegurutzean eskuin hartuta, pagaditik irtengo gara. Mendiko pista zabal modukotik bidexka hestura pasatuko gara. Hainbat bidexka gurutzatuko zaizkio gureari, baina guk gureari eutsiko diogu egoskor, gora beti.
Paisaia erromantiko eta tetriko ere egiten duen behe-lainoak inguratuta, ez dago fantasmak diruditen kideengandik atzera geratzerik, bada ezpada.
Noizbait iritsi gara ordekara, eta pausoa luzatu dugu. Urepel mendiaren hegoaldeko bizkarrean gaude, eta bizitzan bezala, mugarriaren ondoko atakak helmuga erabaki beharrean jarriko gaitu: ataka zeharkatuta aurrera joanaz, Mandoegiraino (1.043 metro) iritsiko ginateke, eta handik aukera genuke Urnietara (Gipuzkoa) edo Aranora (Nafarroa) jaisteko, besteak beste. Ordu eta erdi beharko genuke Mandoegira iristeko, eta beste hainbeste handik Urnietarako. Esperimentutarako eguna ez denez, eskuinera hartu dugu, bideseinaleak ezezko gurutzea agertu badigu ere.
Behe lainotan gailurra aurkitzen ere kosta egin zaigu. Behin baino gehiagotan egoera horretan tokatu denen batek idatzitakoa izan behar du tontorreko harriak: «Hobe da bidean galtzea baino atzera egitea».
Gidari aritu zaigunaren hitzetan ikusi behar izan dugu 1.056 metrora dagoen gailur honetatik goza daitekeen paisaia. Baietz, bertatik ikusten omen dira Aiako Harria, Larrun, Mendaur, Saioa, Erakurri, Iriber, Antxueta, Irumugarrieta, eta baita Txindoki, Ernio eta Adarra ere. Sentitzen dugu, behe lainoak ez digu argazki hori eskaintzen utzi.
Ixkibar atseden lekuan indarrak berritu, eta indarrez dagoenarentzat, beste bi ibilbide badira aukeran, 6-7 kilometro ingurukoak: Plazaola trenbidera jaisten da bata, eta Arramiako lepora igotzen da bestea. Bideak markatuta dituzue. Gure gomendioa Aritzaundi lepora joatea da (10 minutura dago), 1888ko elurteak bota zuen haritzarraren berri izateko, eta pixka bat aurrerago segituta, Izaieta pinudira (ikus koadroak).
Gaur egun, lorategi botaniko modukoa da, 37 espezie dituena bere azalpen fitxa eta guzti. 40 metrotik gorako izeiak ikusi ahal izango ditugu.
Azarotik asita
bost illabetean,
or egondu geranak
beti elurpean:
gogor egin diogu
bolada batean
mendiko gorostiak
zirauten artean
Larogei ernariak
gaiñera antzuak;
txaolako kamaiñetik
aientzat pentsuak;
gero olen gañian
an ziran kontuak!
Artzaiak eiñen dire
urrengo santuak!
1829-1830eko elurte ikaragarriak galarazi zizkion ardi denak eta Amerikara joan behar izan zuen, Benito Luxea leitzarrak kontatzen duenez: «Miltxoko amun arrek esana dakit nik, nola yoan omen zen artzai ori Ameriketa, elurten baten artalde guzie Leitzelarren galduta. Mutikotan morroi etorritte, etxeko artzai bertan geldittue emen zen; da artzai ona izakio, ta Leitzeko artaldeik obena omen zeuken gañea Leitzelarren; baño elurte ikaragarrin batek ardi guzik galdu, ta Ameriketa yoan omen zen gizajoa».
Iturria: Leitzako errege erreginak, Patziku Perurena.
Milla zortzireun loregei eta
zortzigarrengo martxoan,
elurte arek etzan zintuen
Ama lurraren altzoan,
oroitarri au ezartzen dugu
eun urte betetakoan,
Aritz berri bat bertan aldatuz
zarraren zañen ondoan,
leitzarrok beti gorde dezagun
«Aritz Aundie» gogoan
Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana.
Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia.
Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.
Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]
Abuztuaren 29ko gaueko egitaraua bertan behera utzi dute, iazko jaietan gau horretan izan baitziren indarkeria kasuak: sumisio kimiko bidezko sexu erasoak eta borrokak "nabarmen" areagotu zirela azaldu du Amets Jauregizar herriko alkateak. Abuztuaren 28tik 31ra bitarte... [+]
Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.
Von der Leyenek eta Trumpek akordioa lortu eta astebetera egin du mehatxua AEBetako presidenteak, Europako herrialdeek hitzartutakoa beteko ez dutela kezkatuta. Europako produktuei %15eko muga zergak ipintzeaz gain, Europako Batasunak AEBetan 600.000 milioi euro gehiago... [+]
Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]
Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko".
Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.
Israelgo lehen ministroa Segurtasun Kabinetearekin biltzekoa zen asteartean, "Gaza osorik okupatzeko planaz" eztabaidatzeko eta hori aurrera eramateko; baina atzeratu egin dute bilera. Israelgo armadaren buru Eyal Zamirrek, aldiz, Gazan diharduten lurreko soldaduei... [+]
Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.
-------------------------
Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]
Pablo Gonzalez Polonian atxilotu zuten 2022an espioitza leporatuta. 2024ko abuztuan aske utzi zuten baina ez zuten bere prozesua itxi. Orain, prozesua berriz ireki eta epaileek 2025eko udazkenean epaitu nahi dute Gonzalez.
Bigarren aldiz da El Salvadorko presidente Bukele, konstituzioak legegintzaldi bat baino gehiagoz presidente izatea debekatzen badu ere. Orain, konstituzioa aldatu eta nahi beste aldiz hautatu dezakete presidentea.
Gasteizen igandean eginiko agerraldian, Txosnak. Gureak, denonak dinamikako kideek gaitzetsi dute txosnak ez direla enpresen gisara tratatu behar: "Gure ospakizunak edukiz hustu nahi dituztenen kontra, konpromisoaren, aniztasunaren eta autogestioaren alde egiten... [+]
Urtero legez, hitzordua izan dute igandean Sare eta Etxerat elkarteek Hego Euskal Herriko 11 hondartzatan. Euskal preso, iheslari eta deportatuak etxeratzearen aldeko aldarriak egin dituzte.