Bere garaian PSOEk eta PPk hitzartu zuten eraso politikatik datozen ondorioak dira; hala ere esanguratsua da hau guztia testuinguru politiko honetan gertatzea. Oraindik ez da ikusten argi norantz, baina gizarteak sumatzen du gauzak mugitzen ari direla eta horregatik da kezkagarria eraso juridiko hori. Interpretazio batean, PPk Espainiako Gobernuaren mugimendu ahalmena txikitu eta bake prozesu bat oztopatzea dute helburu. Halako zerbait egon daiteke, baina Gobernuak ere badu ardura politikoa eta ezin zaio halako jarrerarik onartu, horrek guztiak ezinezko egiten duelako bake prozesu bat abian jartzea. Argi utzi nahi dugu ezker abertzaleak bakarrik ezin duela atera aurrera bake prozesurik.

ETAk bi hilabetetan egin duena modu isolatuan aztertzea nahiko hutsala da. Nahiz eta egoera hori gainditzeko lanean ari garen, oraindik konfrontazio fasean gaude. Baina Anoetatik aurrera ezker abertzaleak ekimen mordoa jarri du abian, bere konpromisoaren tamainaren erakusle direnak: Ibarretxe Planaren aurrean Gasteizko Legebiltzarrean izandako jarrera, Zapaterori igorritako eskutitza, Hitzarmenerako Mahaian izandako parte hartzea, hauteskundeetan egindakoa… etengabe eskua luzatzen ari gara. Eta bestetik, azken hilabeteetan ETAren jarduera ere bide berriak irekitzeari begira zuzendua egon dela iruditzen zait, ahalmen operatibo erabatekoa baduela adieraziz, baina borondate erakusle gisa horrela egiten duela agertuz. Ez da ahaztu behar, halaber, azken bi urteetan ETAk ez duela inor hil eta PP eta PSOEren hautetsien aurkako frontea ere itxi duela. Espainiako Gobernua Kongresuaren ebazpena hartzera mugatu da; eta nahiz eta honek balio politiko handia duen, gobernuak ez du inongo aurrerapauso praktikorik eman baldintza berriak sortzeko.

Ez dut uste oraindik konfrontazio fase batean gaudenean, jarrera negoziatzaile zehatzetaz hitz egiten hastea egokia denik. Guk agertu nahi genuen etxeko lanak eginak ditugula, negoziaziorako prest gaudela, eta negoziazioan norbera berea ateratzen saiatzen bada ere, jakin badakigula guk ere mugitu beharko dugula. Nelson Mandelak dioen bezala, etsai batekin bakea egin nahi baduzu etsai hori kide bihurtu behar duzu.

Proposamen hura ere ez zen hutsetik atera, eta edukiak eta metodologia elkarrizketetan kontrastatuak genituen. Harropuzkeriarik gabe diot hau: ezker abertzaleak bataila politikoa irabazia duelako egin genuen hura.

Azkeneko hamar urteotako bilanak argi uzten du Ezker Abertzaleak eztabaida ekarri duela orain dagoen tokira, egungo estatus autonomikoen agorpena barne. Ezker abertzalearen aldarrikapen historikoak gaur egun sozialki nola dauden ikusita, hori lasai asko esan daiteke. Ez nabil ezker abertzaleko helburu estrategikoez, hau da, independentzia eta sozialismoaz, Lizarra-Garazin esaten zenaz ari naiz: herriak du hitza eta erabakia. Gizarteak bere egin du bakerako eskema horretan oinarritu behar dela. Egungo egoeraren gakoa da nola martxan jarri Euskal Herri osoan autodeterminazio eskubidean oinarritutako bake prozesu bat eta hori Ezker abertzaleak eta herri sektoreek lortutako garaipen historikoa da. Gutxi gora-behera kultura politiko gehienek onartu dute Anoetan proposatzen den metodologia.

Egia da, baina PSOEko kide batzuk bai, eta aukera berriak zabalduko diren neurrian eskema horretara hurbildu beharko dira.

Garaipen historikoa horretan datza, herri honetako gehiengo batek sumatzen duela aldaketa politikoa badatorrela. Hori da lehenengo urratsa aldaketa hori eman dadin. PP-UPN kenduta, gaur egun Euskal Herrian denek onartzen dute euskaldunen hitza eta erabakia onartu gabe ezin daitekeela aurrera egin. Egungo egoeraren potentzialitateak Lizarra-Garazik sortu zituen ikusmoldeei die zor neurri handi batean.

Eskubideen aitortza Euskal Herri osoan eman behar da, bestela gatazka ez dugu konponbideari begira jarriko.
Bestelakoa da prozesu batean sartuta eskubide horiek nola inplementatuko diren, lurralde osoa batera hartuta edota eragingune ezberdinak kontuan hartuta.

Nik ez nuke inoiz halakorik esango. Bakoitzak bere pentsamoldea eraman behar du negoziazio mahaira eta guk uste dugu eskubide hori Euskal Herri osoan batera eman beharko litzatekeela: herritar bat bozka bat. Hitzarmenerako Mahaian, dena den, gai horri buruz hitz egiten denean oso formulazio irekia egiten da, PSOEk ere onartzeko modukoa. Tira, [irribarretsu eta ironiaz dio hau] ez da horrenbeste arazorik izango Nafarroako eskuinak dioenean nafarrek erabaki behar dutela beren etorkizuna…

Nafarroako aldaketa politikoa ezin da Gobernu aldaketara mugatu, alternantzia hutsera. Aldaketak bi oinarri behar ditu: bata, Nafarroak Euskal Herri osorako bake prozesua bultzatzea eta bestea ezkerrera egitea, eskubide sozialen aldeko apustua. 2007ko hauteskundeak atarian gaude eta ikusten da mundu guztia horra begira dagoela. Gu lasai gaude eta bi gauza behintzat argi ditugu: bat, Ezker Abertzalea foru hauteskundeetan izango da; eta bi, Ezker Abertzalearen indar politiko eta elektoralak UPN Nafarroako Gobernutik botatzeko aktiboak izanen dira.

Ez. Nafarroa Bai ez da aukera bat guretzako. Prest gaude hitz egiteko lehen aipatutako helburuekin bat egiten duen ororekin baina, hainbat artikuluetan irakurri den bezala, Batasunari jartzen zaion alternatiba Nafarroa Bai bada, ezin dugu horrelakorik onartu. Zerbait berriaz hitz egin beharko genuke. Bere garaian oso kritiko izan ginen Nafarroa Baik suposatu zuenarekin, hura neurri batean ezker abertzalearen apartheid politikoan oinarritutako operazioa izan zelako, Batasunarekiko elkarlanari uko egin ziona eta hori ez zaigu ahaztu. Aipatutako helburu orokor horiekin bat etorriz gero, edozer gauzez hitz egiteko prest gaude, baina kontuan hartu behar da Nafarroako Legebiltzarreko araudiak ere kaltetu egiten duela koalizio baten lana.

Hori gertatu liteke bai, baina helburuak lehen aipatutakoak badira, elkarlanerako formulak aztertu daitezke, gu prest gaude. Nafarroa Baitik esaten da beraiek ordezkatzen ari direla Ezker Abertzaleak historikoki bete duen esparru soziala; horrekin esaten ari zaigu 2007an Batasunak frogatu egin behar duela Ezker Abertzalea dela hemen abertzaletasunaren indar nagusia. Eginen dugu; badakigu lehenengo indarra garela, baina frogatu beharko dugu baita ere ezker abertzaleak bakearen alde egindako lanak zer sostengu duen hautesleen artean.

Alderdiaren mahaiaz esaten ari diren gauza asko oraindik bizi dugun konfrontazioaren testuinguruan ulertu behar dira. Ni ziur nago PSOEk orain esaten duena eta behin konfrontazio fasea gaindituta esango duena erabat desberdina izango dela. Orain dagoen beharra da bai PSOEk bai Gobernuak konfrontazio fase hau gainditzeko ekarpen sendo bat egitea. Oraingoz ez badago baldintzarik mahai publiko batean hitz egiteko, ahal bezala hitz egin beharko da, modu aldebikoan edo behar den formatuan.

Ekimen txalogarria da. Begira norainokoa den lehen aipatutako garaipen historikoaren kontua PSEko sektore bat halako zerbait proposatzera iristen dela. Hala ere, ezin da ahaztu PSOE barruan oso sektore indartsuak daudela gauzak bere horretan mantentzearen alde.

"Antolatuta" sektore txikia dirudi, baina beren planteamenduek gero eta indar handiagoa dutela uste dut. Egiguren beraren planteamenduak ez dut uste oso urrun direnik. Baina Kongresuan ez da urrats hori emango Ferrazek baimentzen ez badu.

Zapaterok esan zuen bera bukaeraraino joateko prest zegoela eta guk galdetzen diogu gure buruari ea ba ote dakien bukaeraraino joatea zer den. Gobernuak eta ezker abertzaleak -beste batzuekin batera- bake prozesu bat ireki behar badute, dinamika horretan elkar elikatu beharko dugu. Hori esaten genion Bilbon: "Ultraeskuinak eta PSOEko sektore batzuek ez mugitzeko egiten dizuten presiotik ihes egin behar duzu eta kontrako norabidetik jo; hor ezker abertzalean kide leiala topatuko duzu".

ELAren ustez orain ez da Espainiako Gobernuarekin irtenbideak bilatzeko garaia, indar soberanisten arteko elkarlanaren aldekoa baizik, Madrilen aurrean konfrontazio politikoa garatzeko. Hori guztia oso ondo iruditzen zaigu guri, ados gaude, baina hori bateragarria izan behar da Madrilekin bilatu behar den irtenbide eskema batekin. Konfrontazio politikoa beharrezkoa da, Madrilek konponbiderako beharra izan dezan, baina horretara bakarrik mugatuta, PP eta PSOE kanpo dira eta horiek gabe ez dago irtenbiderik. Nik ELAri esango nioke arazoak jartzen dituela mahai gainean, ongi da, baina ez digula esaten zer egiteko prest dagoen egoera Elorrietak aipatzen dituen parametroetan kokatzeko. Gainera mingarri samarra gertatzen da kritika hori ELArengandik etorrita: non egon dira azkeneko bi urte hauetan?

Jakina! Bestela garaipen militar batez arituko ginateke. Gasteizko Legebiltzarrean egindako inbestidura plenoan hurrengo fase politikoan izan beharreko lau kontzeptu nagusiz hitz egin zuen Ibarretxek: "Subjektua, lurraldetasuna, erabakitzeko eskubidea eta paktatzeko beharra". Publikoki eta pribatuki askotan esan diogu ados gaudela eskema horrekin. Hemengo eragile batzuek -PSE eta PSNk- Estatuaren posizioa ordezkatzen dute eta horiekiko akordio bat ematen bada, suposatzen da hor Estatuaren oniritzia egongo dela.

2006an hauteskunde aurreko urtea izango da eta hori baliatu beharko genuke ahalik eta lasaien hitz egiteko, hauteskunde garaiko presio hori gabe aritzeko. Lehenik mahaiaren helburu, oinarri, metodologia eta abarrez hitz egin behar dugu. Guk ez dugu presarik, azkar baino, gauzak serio eta sendo egin behar direlakoan gaude; ezker abertzalea ez da inongo mahaitan eseriko partehartzaileen artean aldez aurretik adosten ez badira balizko akordioaren eduki nagusiak. Ez gara inongo mahaitan eseriko, aurretik porrot bat irudikatzeko. Lanketa luzeagoa behar badu, egin dezagun, baina ez dezagun bake giro bat sortzeko dagoen giro hori etsipenera eraman.

Gu diskrezioz ari gara, beste batzuk ez horrenbeste. Gogoan dut uztailaren hasieran Imaz [Josu Jon] nola atera zen bata eta bestearekin hitz egiten duela esanez, erakutsi behar duelako balizko elkarrizketetan zentralitatea duela… baina itsusia izan zen, lehenetsi zuelako alderdiaren beharra prozesuaren beharren gainetik. Batzuei noizbehinka belarrietatik tira egin behar bazaie ere, ni baikor naiz, eta horren adierazle da aspalditik hitz egiten ari garela, pausoak ematen gure neurrian eta mamia duen ezer gutxi azaleratu dela.