«Euskal kulturgintzak denon arteko birdefinizio sakon baten beharra du»

1993ko uztailaren 11n

Joseba Arregi Kultura saileko Kontseilariari elkarrizketa
«Euskal kulturgintzak denon arteko birdefinizio sakon baten beharra du»
JOSEBA ARREGI
Eusko Jaurlaritzako Kultura Saileko kontseilaria eta bozeramailea, 1984etik betetzen duen karguagatik _tartean epe labur batean utzi egin bazuen ere_ pertsona polemikoa eta eztabaidatua. Askotan herri mugimenduaren proiektuei muga jartzea leporatu izan zaio. Oraingo distentsio garaian ere berak dirudi EAJ eta Jaurlaritza aldetik dagoen azken oztopoa. Hala ere, berak tinko dirau bere karguan, nora iritsi nahi duen ederki asko dakiela.
ARGIA. Zeintzuk ziren Kultura Sailera iritsi zinenean zenituen helburuak?
JOSEBA ARREGI. Neure helburuak bi ziren: euskara indartzea, gizartean egoera normaldu batera iritsi dadin, eta hizkuntzak behar duen euskal kulturaren mamia lantzen eta garatzen joatea. Horretan ari gara eta ariko ere.
A. Helburu horiek erdiesteko, zein proiektu gauzatu dira eta zeintzuk daude garatzear?
J.A. 1984etik 10 urte bete ditut karguan, tartean urte bete t'erdi kanpo izan nintzela. Epe horretan, lorpen nagusiak EITB, HABE eta herri aldizkariak genituzke. Komunikabideei esker hizkuntza normaltzeko bidean dago. Bestalde, euskalduntze-alfabetatze munduan egituraketa sakona osatu eta funtzionatu egin du eta sare profesionaldua da, eta gizartean txertaturik dago udal euskaltegien bidez. Hirugarrenik, hainbat eta hainbat herri eta bailaratan sortu diren herri aldizkariak ditugu, guk bultzatuak eta arrakasta handia izan dutenak, herriz herri irakurri egiten direlako.
Lortzeke ditugun helburuen artean, nahiz eta gure esku bakarrik ez dauden, hauek aipatuko nituzke: euskal kulturgintzan diharduten hainbat eta hainbat erakunderen birdefinizio bat, denon arteko elkartze bat, programak definitze bat, lan programa profesionaldu eta sistematiko bat etorkizunari begira garatuko duena... Gure ondare espezifikoa bere berezitasunean landuz, jaso eta sakondu egingo duena.
A. Atalez atal azterturik, EITBk 10 urte bete ditu. Telebista ereduari buruzko eztabaida udazkenerako atzeratu da. Zein balorazio egiten duzu proiektu horretaz?
J.A. Ez dut uste udazkenerako eztabaida handia izango denik, urte osoan zehar eztabaidatu baitira zenbait puntu. Azken batean, eredua bere horretan geratuko da. Garatzen ari da eta etengabe garatu beharko du, baina sendoturik dago 10 urteko bide luzean. Lorpen nagusia etxeko jendearekin euskaraz edozein gairi buruz gauzak txukun egin daitezkeela frogatzea da.
A. Hainbat alderdik EITBren Administrazio Kontseiluan erakunde batzuei lekua egiteko proposamena egin dute, orain arte alderdi politikoak bakarrik zeudela.
J.A. Ez da inolako debekurik egon parte har dezaten, baina neure ustez egokiagoa litzateke politikariak profesionalek ordezkatzea, irizpide politiko hutsetatik gaindi bestelakoak izango dituzten profesionalei lekua egitea alegia. Baina beharrezkoa da EITBren ereduaren inguruan bakerik izatea lanik egin ahal izateko.
A. EITB Euskal Herri osora iristeko hedapenaz zer egiten ari da Kultura Saila?
J.A. Estatu frantziarreko eta Nafarroako agintariekin hitz eginak gara, eta orain eurek erabaki behar dute. Nafarroan baiezkoa eman berri dute herrialde osoan ikusi ahal izateko, baina Ipar Euskal Herrian gure emisiorako antenak ezartzea debekatu egin digute.
A. Bigarren puntua HABE erakundeari dagokio. Gaur egun euskalduntze eta alfabetatze mailan, ez ote gara muga batera iritsi, euskara ikasteko jende kopuruari dagokionez?
J.A. 1988an eman zen beherakada bat, baina eman da geroztik gorakadarik, Administrazioaren euskalduntze prozesuari esker, merkartu berria zabaldu baita. Baina HABEk, nahiz eta bide luzea egin behar duen oraindik, tresna hutsa denez, herria euskalduntzen denean desagertu egin behar du.
A. Ezarri diren bideak nahikoak al dira euskal funtzionarigoa euskalduntzeko?
J.A. Hori ez da lortuko sekula HABEren bitartez, ez baitzen horretarako sortu, oro har helduak euskalduntzea eta alfabetatzea da helburua. Helburua, era berean, ez da funtzionariak euskalduntzea, Administrazioan euskaraz lan egitea baizik. Baina beti patxadan egin behar da lan, oso korrika ibiliz bere kalterako izan daiteke eta. Prozesuak luzeak izango dira.
A. AEKrekiko urtetako tirabira eta arazoek tinko diraute. Akordiorako bideak ez dirudi erraza. Zer dela eta desadosatsun hori?
J.A. HABEpean euskaltegi sarea osatu genuen, pribatuak _libreak eta homologatuak_ eta publikoak _udal euskaltegiak eta Jaurlaritzarenak_. Gure ahalegina homologatuetara joan da. AEK-k baditu hainbat euskaltegi homologatu besteek bezala dirulaguntzak biltzen dituztenak. Baina arautegi batzuk bete egin behar dira eta AEKren irakaslegoaren kopuru handienak ez ditu homologaziorako baldintzak betetzen.
A. Baina AEK-k bere lanaren eta erakunde bezala errekonozimendu publikoa eskatzen du, urtetan egindakoaren onarpena.
J.A. AEK-k herriaren legitimazioa duela esaten du, bera dela herriaren ordezkaria eta bere metodologiak eta onartu behar direla. Orain beste jarrera batzuk ere ikusten dira eta aldatzen joan daitezke, bide berri batzuk irekiz.
A. Hirugarren urratsa herri aldizkariei dagokie. Bakoitzak bere hedagunean lortu du arrakasta eta euskaraz irakurtzea fenomeno arrunta bilakatu da. Baina bada proiektu orokorrik guzti horiek biltzen dituena, «Euskaldunon Egunkaria» hain zuzen ere. Bere aldeko iritziak ugaltzen doaz, azkena Euskaltzaindiarena. Zein jarrera du gaur egun Kultura Sailak, proiektu ofiziala alde batera utzirik dagoen honetan?
J.A. Euskal egunkari bat askotan eskatu izan da, 1984ean ere baziren horren inguruko eztabaidak eta mahainguruak. Orduan ere nik esaten nuen egunkari bat diru publikoarekin ezin egin zitekeenik, hemendik kanpo ere horrelako eredurik ez baita ezagutzen. Bestalde, zenbat milioi behar ditu egunkari batek urtero? 1.500 milioi pezeta. Gainera, egunkariak normaldua behar du izan euskararen normalkuntza bultzatzeko. Euskara menpeko izan gabe, itzulitako hizkuntza baino, beste zerbait ere izateko. Gaur egun ez dago dirurik Jaurlaritzak bere egunkaria kaleratzeko.
Eta bitartean, orain lau bat urte publikoa izan behar ez zuen egunkari baten proiektua aurkeztu ziguten. Eta laguntzak behar zirela. Hori posible da, baina jakin behar duguna nora joan nahi dugun da eta zein tresna erabiltzen ditugun. Egoera normaldua duen egunkaria izan behar du. Eta guk zenbat diru eman beharko genioke? 500 edo 600 milioi? Orduan egunkaria publiko egiten da. Eta orduan jakin beharko genuke nola egituratzen den, enpresaren kapital osaketa nolakoa den, nork izendatzen duen zuzendaria... Proiektu hauek ezin dira egin korrika eta presaka, orain ezin baikara minimoetan oinarritutako proiektu batekin hasi. Galdu ezin daitekeen apustua da eta irabazteko baldintzetan egin behar da.
A. Euskal kulturgintzan, hainbat erakunderen artean elkartu eta helburuak birdefinitzeko beharra aipatu duzu egitear dagoen proiektu bezala. Aspaldi honetan EKB eta HPINen artean elkarrizketak ematen ari dira. Bide horretatik doazela uste duzu?
J.A. Lehen EKB eta AEK eta horiek ziren herriaren benetako ordezkari eta gu deabruak baino ez. Ezin zen elkarrekin lan egin. Orain ordea alderantzizkoa predikatzen da. Onarrizko adostasuna eta pluraltasuna beharrezkoak dira edozein lanetarako, baina horretarako zer garen eta zein proiektu ditugun axola du, eta horren inguruko adostasunak bilatu. Beraz, bitartekoak, harremanak, honekin bildu... esaten dena da «goazen denok elkarrekin», esan gabe nora eta zertarako. Eta Kultura Saila ez zaio inori itxi. EKBk, ordea, HPINera joatea erabaki zuen, agian bidea hortik errazago izanez presioa egiteko aukera ematen zuelako.
Nik behintzat proiektuei buruzko eztabaidan ez dut aurrerapauso handirik sumatu. Alde horretatik helburuak beharrezkoa dira, euskarak eta euskal kulturgintzak une honetan goitik beherako birpentsatze, birdefinitze osoa behar dute eta, patxadan jarriz eta eztabaidatuz, baina traumarik gabe. Diferentziak izango dira, baina gauza askotan ados jar gaitezke. Elkarrekin joan gaitezke, baina helburuak eta norberaren ibilbidea argi izanik.
A. Orain arte HPIN eta EKBren arteko harremanek ozpindu egin al dituzte HPIN eta Kultura Sailaren arteko harremanak? Eman diren aurrerapausoak ez zituen Kultura Sailak burutu behar? Mari Karmen Garmendiak gainditu egin al ditu HPIN sortu zenean zituen mugak?
J.A. HPINen helburua koordinazioa eta irizpideak ezartzea da, baina materializioa sail bakoitzak egin behar du. HPIN eta Kultura Sailaren artean eman dena da hainbat gaitan perspektiba zertxobait diferentea izatea, baina kuestio honi ez diot garrantzia berezirik ematen.
A. Oso eztabaidatua izan zinen 1992ko aurrekontuetan murrizketa eman zenetik.
J.A. Niri harrigarria egiten zait, kultur munduko jendea kalera ateratzen denean, bere babarrunak lortzeagatik borroka egin beharrean aldiro kulturaren alde borroka egitea. Kultur Kezka sortu zen, baina desagertu ere egin da. Eta gero? Jaurlaritza eta Diputazioen artean izugarrizko dirutzak banatzen dira.
A. Guggenheim proiektua aukeratzeari egotzi zaio Kultura Saileko aurrekontuak murriztea. Ez ote zegoen beste lehentasunik euskal kulturan?
J.A. Beste herrietan ez da dudarik egiten bertako museoen garrantziaz. Ez dut uste azkarregi jokatu dugunik. Aukera orain eskaini digute, eta hartu edo uzteko egoeran geunden, ezinezkoa zen erabakia atzeratzea. Euskal Herriak aspalditik behar zuen arte garaikideko museo bat.
A. Zein iritzi duzu onartu berria den Euskal Eskola Publikoaren aurrean eta ikastoletan eman den partiketaz?
J.A. Penagarria izan da hainbat ikastolen zatiketa ikustea. Baina 1986an EAJ bakarrik gelditu zen EIKE defenditzen, ikastolek bizkar eman baitzioten. Denok oroimen ona dugu eta badakigu jendea libre sentitzen dela nahi duena esateko, baina gero ez ditu erantzukizunak beregan hartu nahi.
Legea onetsia izan da eta oraindik bide luzea dago gure aurrean. Guk eskola transferitua jaso dugu eta oso mugatua da: irakaslego funtzionari bat dago, sindikatuak, LODE ere oinarrizkoa da. Oraingoan helburua bategitea zen, baina legeak tresna ere badira lanean aritzeko eta lege horiek aldatzerik ere badago. Gu izan ginen EIKErekin hirugarren bidea defenditu genuen bakarrak. Orain sinplifikatu egin behar izan da, eta erdiko bidea eskatu dute.
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezPolitikaEuskal HerrTaldeakAlderdiakEAJ
GaiezPolitikaEuskal HerrErakundeakJaurlaritza
PertsonaiazARREGI5
EgileezLIZARTZA2Politika

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Pastoral bat Iruñearendako

Amets Aranguren Arrieta

Efemeridea: Guardia Zibila EHko heroinarekin lotuta zegoela zioen 'Navajas txostena' bidali zioten Espainiako fiskal orokorrari

ARGIA

Efemeridea: Boliviako poliziak Monika Ertl hil zuen, Che Guevara mendekatu zuen gerrillari alemaniarra

ARGIA

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude