Zuhaitza ez da arbola
Zuhaitzak eta arbolak landatzeko sasoia zela idatzi nuen lehengo astean eta ildo horretatik batek baino gehiagok galdetu dit ea zer alde dagoen zuhaitzaren eta arbolaren artean. Ez al diren bada gauza bera. Gure etxean aitonak eta anaiek zurarekin eta egurrarekin lan egin izan dute, eta guretzat denak arbolak ziren. Gero, alfabetatu ginenean ikasi genuen zuhaitzak ere bazirela. Itxuraz arbolari “zuhaitza” esatea txukunagoa da; “arbola” hitza kanpotarra da eta zuhaitza bertakoa. Gaur ia jende guztiak “zuhaitza” erabiltzen du. “Arbola” izena soilik fruitua, guretzako fruitu erabilgarriaren uzta ematen dutenekin erabiltzen da, frutaondo esaten diegun horiekin (sagarrondo, Malus domestica, adibidez) fruta-arbola, fruta arbola, fruitu-arbola eta fruitu arbola. Egunen batean baten batek aurkituko du eta ohartuko da fruta-zuhaitza ere badela hiztegian jasoa eta, akabo, orduantxe amaituko da gure “arbola” hitzaren erabilera. Kuxidadearen izenean edozer gauza!
Eskerrak 2009an Josetxo Azkona Garzia poeta iruindarrak Arbola naiz, eta zuhaitza liburua argitaratu zuen. Hor dago jasoa bere deskubrimendua, zuhaitza ez da arbola. Garai hartan irrati batean egin zioten elkarrizketa bat zorioneko ezustekoz entzuteko egokiera izan nuen. Ederki adierazten zuen zuhaitzaren eta arbolaren arteko aldeaz jabetu zenean zenbaterainoko harriduraz bizitu zuen. Eta olerki sail batera eraman.
Liburuaren atzeko azalean honela dio: “Arbolak gara, eta zuhaitzak. Jo dezagun hirira! Gera gaitezen basoan”. Hortxe dago koxka. Arbolak landu egiten dira: hazitik sortu, zeharraldatu, aldatu, inausi… Zuhaitzek berezko sorrera eta bizimodua dute. Arbolak kulturalak dira; zuhaitzak naturalak. Arbolak zibilizazioa du oinarrian. Zuhaitzak natura.
Josetxok atariko sarrera batekin hasten du liburua eta argi asko utzi kontua; hona esaldi batzuk: “Baratzezainak ontzitik atera eta tentuz darama eguterako xoko batera […]. Gereziondoa aldagarria da, toki batetik bestera aldatu edo mudatzen delako (dugulako). Arbola da eta ez zuhaitza […]. Fruitu ahogozagarriak emanen ditu gereziondoak […]. Honexegatik ere, arbola da, eta ez zuhaitza.
Hagina, gereziondoa ez bezala, ez da haztegietan sortzen. Ez du, bera den modura izateko, inoren obratzerik behar. Izatezkoa da eta iraunkorra, guztiz basa, berez sortua delako basoan edo oihanean, pagoaren edo ametzaren antzera. Zuhaitza da, eta ez arbola […]
Gereziondoa eta hagina gara: arbolak eta zuhaitzak”.
Beraz, arbolak etekina ateratzeko lantzen ditugu: fruitua, zura… Eta zuhaitza berezkoa ia ukitu gabea. Baina etekina ere kentzen diegu, ezta? Ingurumena, perretxikoak, egurra… Horra zalantza! Denak zuhaitz eta denak arbola. Edo?
Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu.
Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]
Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]
Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.
Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]