Zuhaitza ez da arbola
Zuhaitzak eta arbolak landatzeko sasoia zela idatzi nuen lehengo astean eta ildo horretatik batek baino gehiagok galdetu dit ea zer alde dagoen zuhaitzaren eta arbolaren artean. Ez al diren bada gauza bera. Gure etxean aitonak eta anaiek zurarekin eta egurrarekin lan egin izan dute, eta guretzat denak arbolak ziren. Gero, alfabetatu ginenean ikasi genuen zuhaitzak ere bazirela. Itxuraz arbolari “zuhaitza” esatea txukunagoa da; “arbola” hitza kanpotarra da eta zuhaitza bertakoa. Gaur ia jende guztiak “zuhaitza” erabiltzen du. “Arbola” izena soilik fruitua, guretzako fruitu erabilgarriaren uzta ematen dutenekin erabiltzen da, frutaondo esaten diegun horiekin (sagarrondo, Malus domestica, adibidez) fruta-arbola, fruta arbola, fruitu-arbola eta fruitu arbola. Egunen batean baten batek aurkituko du eta ohartuko da fruta-zuhaitza ere badela hiztegian jasoa eta, akabo, orduantxe amaituko da gure “arbola” hitzaren erabilera. Kuxidadearen izenean edozer gauza!
Eskerrak 2009an Josetxo Azkona Garzia poeta iruindarrak Arbola naiz, eta zuhaitza liburua argitaratu zuen. Hor dago jasoa bere deskubrimendua, zuhaitza ez da arbola. Garai hartan irrati batean egin zioten elkarrizketa bat zorioneko ezustekoz entzuteko egokiera izan nuen. Ederki adierazten zuen zuhaitzaren eta arbolaren arteko aldeaz jabetu zenean zenbaterainoko harriduraz bizitu zuen. Eta olerki sail batera eraman.
Liburuaren atzeko azalean honela dio: “Arbolak gara, eta zuhaitzak. Jo dezagun hirira! Gera gaitezen basoan”. Hortxe dago koxka. Arbolak landu egiten dira: hazitik sortu, zeharraldatu, aldatu, inausi… Zuhaitzek berezko sorrera eta bizimodua dute. Arbolak kulturalak dira; zuhaitzak naturalak. Arbolak zibilizazioa du oinarrian. Zuhaitzak natura.
Josetxok atariko sarrera batekin hasten du liburua eta argi asko utzi kontua; hona esaldi batzuk: “Baratzezainak ontzitik atera eta tentuz darama eguterako xoko batera […]. Gereziondoa aldagarria da, toki batetik bestera aldatu edo mudatzen delako (dugulako). Arbola da eta ez zuhaitza […]. Fruitu ahogozagarriak emanen ditu gereziondoak […]. Honexegatik ere, arbola da, eta ez zuhaitza.
Hagina, gereziondoa ez bezala, ez da haztegietan sortzen. Ez du, bera den modura izateko, inoren obratzerik behar. Izatezkoa da eta iraunkorra, guztiz basa, berez sortua delako basoan edo oihanean, pagoaren edo ametzaren antzera. Zuhaitza da, eta ez arbola […]
Gereziondoa eta hagina gara: arbolak eta zuhaitzak”.
Beraz, arbolak etekina ateratzeko lantzen ditugu: fruitua, zura… Eta zuhaitza berezkoa ia ukitu gabea. Baina etekina ere kentzen diegu, ezta? Ingurumena, perretxikoak, egurra… Horra zalantza! Denak zuhaitz eta denak arbola. Edo?
Onintza Enbeitak lurrari emana bizi izan den Feli Madariagaren bizitzako hainbat pasarte kontatzen ditu. Urriaren 10ean 18:30etan Muxikan, bi emakumeon artean aurkeztuko dute ARGIAren Bizi Baratzea sailean argitaratu den liburua.
Zuhaitzen hostoak erortzen ari dira, eguzkiak ez du hainbeste berotzen baina azken izpiak aprobetxatuz, bazkalostean mendi bueltatxoa ematera irten gara. Mendiaren soinuetan barneratuta, bat- batean tronpetak diruditen “kru-kru-kru” hotsak entzuten dira. Begirada... [+]
Baigorriko pentzeetan jateko sagarrak ekoizten ditu Elena Aguerre laborariak. Lekorneko Garroa etxaldean barazkigintza ekologikoan luze aritua zen, baina 2022-2023ko neguan Baigorrira lekualdatu eta proiektu berria jarri zuen abian: “Pentze bat xerkatu eta hektarea eta... [+]
Inaurkina. Inaurkingintzan buru-begi hasia dago aberats jendea, abeldun jendea, abeltzaina. Buru-begi eta buru-belarriak erne egin beharreko lana da inaurkinarena. Etxeratu nahi den zaborra da inaurkina. Izan ere, zaborra, gaur egun sortzen duguna ez bezala, begi-bistatik... [+]
Udazken sasoia iritsi zaigu eta ohikoak diren irudiak etorri zaizkigu; hostaje gorrixkak, erortzen ari diren hosto bakan malenkoniatsuak, haizeak astindutako orbela.
Suaren presentzia naturan milioika urtetan izan da (gizakion agerpena baino askoz lehenagotik). Horregatik, ohikoa da landare askok suaren aurrean adaptazio ugari edukitzea. Gure inguruan arruntak diren arteek eta ametzek, adibidez. Baita txilar askok eta otea bezalako sastraka... [+]
Altri multinazionalak Europako zelulosa lantegi handienetakoa eraiki nahi du Galizian, Palas del Rei herrian, lyocell deituriko zuntz "jasangarria" ekoizteko. Eukaliptoak, ura, moda-industria indartsua eta oligarkia politiko diruzalea. Dena du alde horretarako. Dena?... [+]
Silurikoan sortu omen ziren, kontuak atera! Duela 400 milioi urte edo gehiago. Beraz, planetako lurretan azaldu ziren lehenetako animaliez ari gara, ez da txantxetarako kontua. Eta oraindik txantxa gutxiago, garai hartako espezie batzuek luzeran bi metro ere bazituztela jakinda... [+]
Garuna dirudi, bai, intxaur alearen mamiak. Garun bikoitza. Alearen edo garauaren barrukoari “intxaur-mami”, “intxaur-ister” eta “intxaurki” esaten zaio.
Uztailaren erdialdean aurkeztu zuten 2027tik aurrera Europako Nekazaritza Politika Bateratua (NPB) izango dena, eta proposamena izugarria da: NPBaren egitura desegitea eta azken urteotan lortutako aurrerapen urriak suntsitzea.
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturako 250 sagastietan hasiak dira jada sagar biltzen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagozkien iazko datuekin alderatuta, uzta handiagoa izango da aurten. Orotara sei-zazpi milioi kilo biltzea aurreikusten dute, datu zehatza urte bukaerarako izango... [+]
Sarraskiak ez du etenik Palestinan, eta lurraldeko txoko guztietara hedatzen ari da. Uztailaren 31n, Hebrongo (Zisjordania) Hazien Bankuaren Ugalketarako Unitateari eraso zion Israelek; bulldozer eta makineria pisutsuarekin bertako instalakuntza eta azpiegiturak suntsitu zituen... [+]
Udazkeneko zenbakia aste honetan jasoko dute ARGIAko kideek, edo berariaz Bizi Baratzeako kide egin direnek.
Abuztuaren amaieran azaltzen da, baina iraila du gogokoen. Udazkena hemen dela berritzen digu urtero. Udazkenari kolore bidea erakusten dio. Guri, ahoko zeruak jasota duen lurrinen bilduma erraldoiaren miaketa azkarra egin eta urteroko uztaldi nagusiaren dasta bitxienetakoa... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-