Zahartzaroa ere, salgai
Jendarte sistema tradizional askotan “gerontokrazia” moduko antolaketa oso ohikoa zen. Gizakiaren historiaren pasarte gehienetan, eta duela oso gutxi arte, aldaketak mantso suertatzen ziren. Jende gutxi iristen zen zahartzarora. Horrela, zaharra izatera iristea salbuespena zen garai hartan. Hori dela eta, taldearen zaharrenak bereziki zaintzen zituzten, jakinduriaren kutxaren jabe baitziren.
Aldaketak emeki gertatzen ziren aroetan, taldeko zaharrek pilatzen zuten informazioa oso baliagarria zen gatazkak, arazoak edo kezkak sortutakoan. Gazteak aholku eske joaten zitzaizkien eta sarritan azkeneko hitza agureena izaten zen.
Egun, berriz, non aldaketek etengabe bata bestearen atzetik abiadura bizian gainetik pasatzen baikaituzten, zaharrek traba egiten omen digute. Bizitza “modernoaren” gorabeheretan ezin omen digute lagundu. Apenas, banketxeko kutxazain automatikoa erabiltzeko gai dira, eta hamaikagarren aldiz telebistako kateen hurrenkera aldatzen dutenean, bilobei eskatu behar izaten diete laguntza.
Familia eredua zeharo aldatu da. Zenbat arlotan, onerako, garai bateko familia hierarkiko eta patriarkalak gogo askeen espetxeak baitziren. Haatik, beste arlo batzuetan galdu dugunak hainbat baliabiderik gabe utzi gaitu.
"XIX. mendean lurra, dirua eta lana salgai jarri ziren. XXI.ean dena, baita gure zahartzaroa ere"
Familia zabalak, hiru belaunaldi, lehengusu, lehengusu txiki eta bizilagunak elkartzen zituenak, babes sare zabala eskaintzen zigun. Bizitzaren gorabeherei aurre egiteko sekula kale egingo ez ziguten bidaideak aurkitzen ziren hor. XXI. mendeko jendarte mendebaldetarretan, ordea, norbanakoa erdigunea bilakatu delarik, norbanako hura, maiz, bakarrik egoten da haize bolada askoren aitzinean.
Familia nuklearra eta indibidualismoa nagusitu dira. Horrek zenbait ate zabaldu badu ere, leiho asko ere itxi ditu. Familia nuklear bakoitzak edota “single” bakoitzak bere kabitxoa behar du; 35 urteko maileguz eskuratuko duen habia. Kabia garesti hori mundu itxia da, gero eta itxiagoa. Bertan bizi den bakoitzak bere txokoa nahi du: bere telebista, bere ordenagailua, bere eremu ukiezina. Multinazional ezagun baten leloak dioen moduan: “errepublika independentea”.
Lehen ateak irekita zituen etxeak, orain gotorleku bilakaturik, “kanpokoek” traba egiten digute. Kanpotar horiek gure zaharrak ere badira.
Zaharrek traba egiten digute eskasa baino eskasagoa dugun aisialdirako; traba egiten digute osasun arazoak dituztelako; eragozpenak sortzen dizkigute mimoak eskatzen dizkigutelako; gure denbora behar dutelako; gu behar gaituztelako.
Eta guk, guk izkin egin diegu. Zaharrak gure bizitzatik landa nahi ditugu, eta zahar-etxeetan txokoratuta geratzen ari dira.
Jendarte-sareak porrot egin du eta hutsunea betetzeko, adi, harrapari bat zegoen: “Merkatua”. Esan gabe doa “Mekatuari” erakunde ofizial nagusiak kudeatzen dituzten alderdiek lagundu dietela arrantzaleku berria topatzen. Dena ez da gure errua, bistan da.
"Familia eredua zeharo aldatu da. Zenbat arlotan, onerako, garai bateko familia hierarkiko eta patriarkalak gogo askeen espetxeak baitziren. Haatik, beste arlo batzuetan galdu dugunak hainbat baliabiderik gabe utzi gaitu"
Familia zabalaren sarean puskatutakoan ez dugu sare alternatiborik josi. Gertuko lagun eta bizilagunekin batera osatzen diren sare horiek beharrezkoak ditugu, erakundeek eskaini beharko lituzketen zerbitzu publikoen lana osatuko luketenak. Zaintza lana langile prekarioen bizkar gainean uztea jendearte osoarentzat kaltegarria da. Izan ere, lan prekario oro kaltegarria da jendartearentzat.
K. Polanyi ekonomista klasikoak idatzi zuen gure jendarte-sistemak kultura tradizionalen hiru ondare merkatarizatu zituela: lurra, lana eta dirua. Kapitalismo basatiaren garai hauetan, merkatalizazioa azken muturrera eraman dute. XXI. mendean, jendarte aberatsetan, zaharrak azoka-produkutu bilakatu dira.
Bikote zaharrek etxea ordainduta izaten dute, sos batzuk aurreztuta, jubilazio-soldata ere gehienetan, gutxi ala asko, hilero kobratzen dute. Hortaz, gazte askok ez bezala, erosteko ahalmena dute. Ondare horiek tentagarriak dira zerbitzu publikoak pribatizatu nahi dituztenentzat. Zahartzaroa negozio itzela da.
XIX. mendean lurra, dirua eta lana salgai jarri ziren. XXI.ean dena, baita gure zahartzaroa ere.
Testu-inguru honetan, ez da harritzekoa sindikatuak egiten ari diren azkeneko greba luzea zahar-etxeetako langileena izatea.. Greba horretan, soldata arrakala; lanen feminizazioa, ratioak eta bestelako aldarrikapen asko daude mahai gainean. Baina horretaz gain, beste zerbait gehiago ere badago jokoan: jendarte-eredua, deshumanizazioa, gizakia produktu bilakatzea.
Patxi Azparren Olaizola
Antropologia sozial eta kulturalean litzentziaduna
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Duela gutxi, Netanyahuren gobernuak, AEBen baimenarekin, legez kanpoko jarduerarekin jarraitzea erabaki du Gazan, eta zerrenda osoaren kontrola hartzea. Historia pixka bat egingo dut ez zaidalako zuzena iruditzen komunikabide edo kazetari batzuek Gazan gertatzen ari dena 2023ko... [+]
Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]
Abuztuaren 15ean Vladimir Putin eta Donald Trump Alaskan bildu ziren. Ofizialki, Ukrainako gerrari amaiera emateko bidean beste urratsen bat emateko. Baina Gazan milaka pertsona hiltzeko gupidarik ez duen politikariak serio esan al dezake penagarria eta tristea dela Ukrainan... [+]
Duela egun gutxi 6.000 alegazio baino gehiago aurkeztu dira Azantzan eta Sarbilen poligono eoliko berri bat eraikitzeko proiektuaren aurka. Antzeko beste proiektu batzuetan bezala, herritar eta talde antolatuen ahaleginari, antolaketari eta lanari esker egin da alegazioendako... [+]
Artikulu bati zer nolako izenburua jarri ez da aise hautatzen, ezta? Hasiera batean, “euskaldun gezurti, tranpatiak” bezalako izenburua idazteko asmoa nuen, baina inor mintzeko gogorik ez dudanez, goikoari eutsi diot, ene gogoetaren muina hobeto ulertaraziko... [+]
2025ean hazkunde ekonomiko txikia (%0,6) ez da gai izango langabezia-tasak %8ko muga gainditzea saihesteko; Zor Publikoak bi bilioi euro (BPGren %115) gainditzen ditu EK-k ezarritako %60aren oso gainetik, eta Gastu Publikoak estratosferan jarraitzen du.
Horri gehitu behar... [+]
Eskubide linguistikoen ikuspegi integratzaile baten eskaintza dugu gaurkoa.
Espainiako supremazismo linguistikoa osasuntsu eta bizkor ageri zaigu, “hooligan” samalda anitz baten babesaz eta komunikabide indartsuez sustatua. Azken aurreko lagina Santi Martinezena... [+]
Euskal Herri osoan —beste herrialdeetan bezalatsu— jairik ez da falta. Negu giroan ere asko badira ospatzen direnak, uda-garaian ez da festa gabeko egunik. Egun-argi luzeak eta gau epelak jendea etxe zuloetatik kanpora, kalera ateratzeko aproposak dira eta jai giroan... [+]
Azken asteetan bolo-bolo dabil Poliziaren eta, zehatzago esanda, Ertzaintzaren gaineko eztabaida. Tamalez, eztabaida piztearen arrazoia ez dira horiek Euskal Herri Langilearen kontra erabiltzen dituzten biolentzia eta jazarpen sistematikoa. Horren ordez, Ertzaintzaren eta bere... [+]
Artikulu honek badu testuinguru bat lerroburuaren gainetik, Hernaniko Udalean Kontxita Beitiak aurkeztutako Euskal Euskal Errepublikaren aldeko mozioa onartu ez izana. Harira!
Prozesu heterokronikoa
Kultura judeokristau, musulmana eta platonismoaren ustez, denbora aurrera... [+]
A zer zortea gurea! Inork nahi ez duen edozein industria-proiekturentzako puntu bero gogokoena gara gu! Ezkerraldea eta Meatzaldea, beti prest beste leku batzuetan gogaitzen duen guztia beso zabalik hartzeko. Petronor? Ederto. Lindane-hobi bat? Aurrera. Dorre elektrikoak gure... [+]
Hemengo politikariek haien diskurtsotan immigranteen etorreraren alde edo kontra egiten dute. Immigrante ez-zurien etorreraren alde edo kontra, noski. Beste mugimenduak ez dut uste gehiegi inporta zaizkienik, edozein alderditakoak izanik ere. Tronu altu-altu batetik begiratzen... [+]
Euskarak urte luzeetan ezaguturiko zapalkuntzaren ondorio larriak, frankismoaren errepresio itogarriak, baita gure hizkuntzarekiko erakutsi zuen jarrera erasokorrak ere, piztu zituzten herri honen euskaldungoaren kontzientzia eta oldarra. Eguneroko esperientziaren egoera larriak... [+]
Duela gutxi Eusko Jaurlaritzak bultzatutako "Euskadiko Osasun Ituna" izenekoaren porrota ez da anekdota politiko soil bat, ezta osasun-kudeaketan unean-uneko estropezu bat ere. EAEko osasunaren ikuspegi kolektibo, inklusibo eta benetan publiko bat galtzea politika... [+]
Sentitzen dut, baina kosta egiten zait sinestea. Yeray Alvarez Athleticeko jokalariak analisi batean positibo eman izanak berriro azaleratu du kirolean existitzen den dopinaren inguruko eztabaida. Eliteko kirolean, hobeto esanda; eta horra hor auziaren gakoa. Kirolari... [+]